It’s the psychology, stupid! (Του Κιμπι, από την Γάλέρα #44)

Ως ελάχιστος φόρος τιμής στο περιοδικό Γαλέρα, που αποφάσισε να διακόψει την κυκλοφορία του. Συνεχίζουμε προς τις ακυβέρνητες πολιτείες…

 H ανισορροπία στην ψυχολογική διαχείριση της κρίσης για τους δύο βασικούς πόλους τού οικονοµικού µας πολιτισµού, εκτός από εξοργιστικά άδικη, είναι και καταδικασµένη στην αποτυχία.Ο Μπιλ Κλίντον θα µείνει στην ιστορία –εκτός από την πεολειξία που λίγο έλειψε να του κοστίσει έκπτωση από το προεδρικό αξίωµα– για µια κοινοτοπία που ωστόσο συµπύκνωνε τη µαταιόδοξη ιδεολογία µιας ολόκληρης εικοσαετίας: «It’s the economy, stupid!», ήταν η περίφηµη φράση µε την οποία ερµήνευσε τις εκλογικές του επιτυχίες και την απήχησή του στο λεγόµενο κοινωνικό κέντρο, το ταξικό µόρφωµα που απορρόφησε άπληστα τα οφέλη τής αναπτυξιακής ευηµερίας τής δεκαετίας του ’90.

Ήταν πράγµατι η οικονοµία που εκτίναξε τις χρηµατιστηριακές αξίες µέχρι τον τετραπλασιασµό τους, που αύξησε το εισόδηµα των πλουσιότερων Αµερικανών, που οδήγησε σε µια φρενήρη κατανάλωση, που άνοιξε την όρεξη για νέες αγορές και τροφοδότησε µια παγκόσµια στρατιωτικoδιπλωµατική εκστρατεία υπέρ του ελεύθερου εµπορίου, που χρηµατοδότησε στρατιωτικούς τυχοδιωκτισµούς στο Ιράκ, στη Γιουγκοσλαβία, στην Αφρική. Και ήταν η οικονοµία επίσης, που προκάλεσε, την ίδια ακριβώς περίοδο, τη µείωση του εισοδήµατος των αµερικανών µισθωτών, τη δραστική περικοπή των κοινωνικών επιδοµάτων και την υπερχρέωση εκατοµµυρίων νοικοκυριών που θέλησαν να δανειστούν λίγη από την ευηµερία τής πλούσιας Αµερικής.

Παλινόρθωση

Αυτά στην Αµερική τής δεκαετίας του ’90 και της αναπτυξιακής ευφορίας. Τώρα είµαστε στην εκπνοή τής πρώτης δεκαετίας τού 21ου αιώνα και η οικονοµία δείχνει τα κοφτερά δόντιά της µε τη χειρότερη µορφή ύφεσης, ενώ η πολιτική (που υποτίθεται ότι παίρνει τη ρεβάνς της) δείχνει απλώς τα ούλα της. Το κλιντονικό «it’s the economy, stupid» ισχύει ακόµη, αλλά µ’ έναν τρόπο ριζικά διαφορετικό. Η ιδεολογική και πολιτική χρεοκοπία τής νεοφιλελεύθερης απορύθµισης προκάλεσε προς στιγµήν ένα κενό που γρήγορα καλύφθηκε από µια ιδιότυπη νεοφιλελεύθερη επαναρύθµιση. Η αρχική αµηχανία των πολιτικών ελίτ και η εντυπωσιακή κοινωνική απονοµιµοποίηση της καπιταλιστικής απληστίας, που έφτασε σε ακραίες και υπεραισιόδοξες εκτιµήσεις για το τέλος τού καπιταλισµού (και γαµώ τα γέλια!), ακολουθείται τώρα από µια ιδιότυπη ηθική και πολιτική παλινόρθωση. Παρά την παροιµιώδη αναποτελεσµατικότητά τους, όλα τα fora τής καπιταλιστικής «Διεθνούς», από το G20 µέχρι την Ε.Ε. ή τις ασιατικές συνόδους, χαρακτηρίζονται από µια σαφέστατη ταξική επιλογή. Επιδίδονται σε µιαν εργώδη και πανάκριβη προσπάθεια ηθικής και πρωτίστως ψυχολογικής αποκατάστασης των κινητήριων δυνάµεων του κέρδους. Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, έχουµε µια µετεξέλιξη του αποφθέγµατος Κλίντον. Δεν είναι απλώς η οικονοµία, «it’s psychology, stupid». Κανείς δεν το διατύπωσε έτσι ακριβώς, ούτε ο κρατιστής Οµπάµα, ούτε ο προστατευτιστής Σαρκοζί, ούτε η µισοφιλελεύθερη Μέρκελ, ούτε ο ακροφιλελεύθερος Μπαρόζο, ούτε ο «κοµµουνιστής» Ζιντάο. Αλλά όλοι το εννόησαν, αποφασίζοντας να διοχετεύσουν πάνω από 5 τρισ. δολάρια στην πιο δαπανηρή οµαδική ψυχοθεραπεία των αγορών και των πρωταγωνιστών τους. Τα µικρά και µεγάλα «ράλι» ανόδου που συντελούνται στα χρηµατιστήρια την ίδια στιγµή που η ύφεση επεκτείνει το καταστροφικό της έργο σε εύρος και σε βάθος, αποτελούν την απτή απόδειξη αυτής της εκστρατείας αναστήλωσης του «ανήθικου» ηθικού των αγορών. Αυτό που συντελείται εδώ και δύο µήνες (έστω µε σκαµπανεβάσµατα, βουτιές και αναπηδήσεις) είναι η ψυχολογική ρεβάνς τής απληστίας. Οι συντελεστές τής κρίσης επιβραβεύονται µε µετοχικές υπεραξίες που δεν εδράζονται πουθενά. Οι παραγγελίες συνεχίζουν να µειώνονται, η παραγωγή περικόπτεται ή και αναστέλλεται εντελώς, τα τραπεζικά δάνεια χορηγούνται µε το σταγονόµετρο, η κατανάλωση συρρικνώνεται, οι απολύσεις ανακοινώνονται κατά χιλιάδες, οι µισθοί πιέζονται µέχρι ασφυξίας. Οι επιχειρηµατικές ελίτ όµως επανέρχονται δριµύτερες µε µια νέα ταξική αυτοπεποίθηση µετά την εντατική ψυχοθεραπεία ρευστότητας µε δωρεάν κρατικό χρήµα. Είναι ένα είδος οµοιοπαθητικής ψυχανάλυσης: η απληστία των χρυσοκάνθαρων της αγοράς που ορίστηκε ως αιτία τής κρίσης χρησιµοποιείται τώρα ως µέσο αυτοθεραπείας της.

«It’s psychology, stupid», λοιπόν.

Φυσικά. Η οικονοµία πάντα ήταν υπόθεση ψυχολογίας. Η προσδοκία τού κέρδους και ο φόβος τής ζηµίας είναι οι κινητήριες δυνάµεις τού επιχειρηµατικού κύκλου, της εντροπίας τού οικονοµικού µας σύµπαντος. Ορθά, λοιπόν, από τη σκοπιά τους, οι πολιτικές ελίτ τής παγκόσµιας διακυβέρνησης επιλέγουν την επιχείρηση ψυχολογικής ανόρθωσης των καταπτοηµένων δυνάµεων της αγοράς. Αλλά αυτή η επιλογή αφορά τον ένα πόλο τού συστήµατος. Στον άλλο πόλο τής παραγωγικής µηχανής γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Συντελείται µια εξίσου συστηµατική επιχείρηση καταπτόησης, εκφοβισµού και αποθάρρυνσης του κόσµου τής εργασίας. Το διαπιστώνει κανείς εύκολα, ακόµη και στην καταναλωτική καθηµερινότητά του. «Τι κάνετε;» «Περιµένουµε τις απολύσεις», είναι µια συνήθης στιχοµυθία µελαγχολικής οικειότητας µεταξύ πελάτη και εµποροϋπαλλήλου στο σούπερ µάρκετ τής γειτονιάς. «Η Μαρία που είναι; Καιρό έχω να τη δω». «Την έδιωξε…» Ο φόβος έχει γίνει η εργασιακή σταθερά στους περισσότερους κλάδους. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό που συνέβη στην Κωνσταντίνα Κούνεβα ήταν ένας ακραίος συµβολισµός αυτού που συµβαίνει σε πανελλήνια, πανευρωπαϊκή και παγκόσµια κλίµακα. Κι αυτό που αποτελούσε, στην αρχή τής κρίσης, το ηθικό πλεονέκτηµα της εργασίας έχει γίνει ένα καταστροφικό µειονέκτηµα, µια ψυχολογική αναπηρία. Με εξαίρεση µερικές ενθαρρυντικές αναλαµπές αντίστασης (από το bossnapping της Γαλλίας µέχρι τις κινητοποιήσεις που µαταίωσαν την ασιατική σύνοδο στην Μπανγκόκ τον Απρίλη), οι µισθωτοί σκλάβοι υποχρεώνονται αθόρυβα σε επαίσχυντους συµβιβασµούς µείωσης του εργάσιµου χρόνου, µε παράλληλη µείωση αποδοχών, καταστρατήγησης των συλλογικών τους συµβάσεων, αναστολής των συνδικαλιστικών τους δικαιωµάτων. Και παράλληλα δέχονται αλλεπάλληλες άτακτες επιθέσεις στο εισόδηµά τους, µε πρόσθετες φορολογίες, διοικητικό πάγωµα αµοιβών, έκτακτες εισφορές υπέρ πατρίδων και εθνικών οικονοµιών.

Υπάρχει, βέβαια, σ’ αυτό το πογκρόµ µέτρων ένας ιδιότυπος καταµερισµός ρόλων µεταξύ επιχειρήσεων και κράτους, οικονοµικής και πολιτικής ελίτ.

Συµπεριφέρονται σαν τον καλό και τον κακό µπάτσο των αµερικανικών αστυνοµικών ταινιών. Οι µεν απειλούν ανοικτά και επιτίθενται ευθέως στα εργασιακά δικαιώµατα. Οι δε επικαλούνται το αίσθηµα κοινωνικής και πατριωτικής αλληλεγγύης των εργαζοµένων. Δεν λείπουν και οι στηµένες σκηνές µεταξύ τους, µε τους πολιτικούς εκπροσώπους να λοιδορούν για αντικοινωνική συµπεριφορά τους εργοδότες, ενώ αυτοί µε τη σειρά τους κατηγορούν για αβελτηρία και αβουλία το κράτος. Το αποτέλεσµα είναι το ίδιο και δη τριπλό: πρώτον, επιτυγχάνεται µια αναδιανοµή τής φτώχειας µεταξύ των ήδη φτωχών. Δεύτερον, αφήνεται άπλετος χώρος για ανατροφοδότηση του ποσοστού κέρδους εις βάρος των µισθών. Τρίτον –και σηµαντικότερο– επέρχεται µια ψυχολογική καταρράκωση, µια ακόµη αίσθηση ήττας στους εργαζόµενους, στον αντίποδα της ψυχολογικής και ηθικής αναπτέρωσης των αγορών. Η ύφεση (depression) γίνεται κυριολεκτικά κατάθλιψη (depression και πάλι) για τον κόσµο τής εργασίας. Κι έχει ακόµη ορίζοντα µπροστά της µέχρι να ολοκληρώσει το καταστροφικό της έργο.

Χρυσή ευκαιρία

Αυτή η ανισορροπία στην ψυχολογική διαχείριση της κρίσης, για τους δύο βασικούς πόλους του οικονοµικού µας πολιτισµού, εκτός από εξοργιστικά άδικη είναι και καταδικασµένη στην αποτυχία. Αν η επιχείρηση ψυχολογικής ανόρθωσης του επιχειρηµατικού κόσµου γίνεται µε στόχο να επιταχυνθεί η επιστροφή στην ανάκαµψη, είναι απορίας άξιο πώς θα συµβεί αυτό µε τους εργαζόµενους ψυχολογικά καταπτοηµένους όχι µόνο ως παραγωγούς αλλά και ως καταναλωτές. Είναι µάλλον απίθανο ένας ανασφαλής, µε κουτσουρεµένες αµοιβές και δικαιώµατα µισθωτός να γίνει πρόθυµος καταναλωτής, δαπανώντας τις ελάχιστες αποταµιεύσεις του. Και απρόθυµοι, φοβισµένοι και εγκρατείς καταναλωτές σηµαίνει νέο κύκλο συρρίκνωσης της παραγωγής. Είναι λοιπόν πιθανό στο πεδίο των χρηµατιστηριακών αγορών και της εικονικής οικονοµίας να εκκολάπτεται άλλη µια φούσκα εντός τού κρατήρα που άφησε αυτή που ήδη έσκασε από το περασµένο φθινόπωρο.

Με δεδοµένη τη συντεταγµένη και εντυπωσιακή ταξική συσπείρωση των πολιτικών και επιχειρηµατικών ελίτ στην οµοιοπαθητική τής απληστίας, για τον κόσµο τής εργασίας αποµένουν χοντρικά δυο δρόµοι:

Ο πρώτος είναι η µαζική κατανάλωση αντικαταθλιπτικών χαπιών που, αν µη τι άλλο, θα σώσει παραγωγικά τουλάχιστον έναν κλάδο τής βιοµηχανίας.

Ο δεύτερος δρόµος είναι να υιοθετήσει κι αυτός µιαν αντίστοιχη ψυχοθεραπεία. Αντί της συνεσταλµένης εγκράτειας, της ντροπαλής και φοβισµένης άµυνας, να προβάλει έναν µαξιµαλισµό αιτηµάτων. Τα συνδικάτα έχουν τη χρυσή ευκαιρία να ανακτήσουν τη χαµένη τους τιµή διεκδικώντας όχι απλά στήριξη του εισοδήµατος και προστασία των θέσεων εργασίας, αλλά αποφασιστικό λόγο στη διαχείριση των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα εκείνων που επιβιώνουν µε κρατικό χρήµα. Να απαιτήσουν να αναπληρώσουν οι ίδιοι οι εργαζόµενοι την αποδεδειγµένη διαχειριστική ανικανότητα των αφεντικών τους. Να αυτοδιαχειριστούν τις επιχειρήσεις που εγκαταλείπονται από τους κατά συνθήκην ιδιοκτήτες τους. Να µποϊκοτάρουν τα προϊόντα επιχειρήσεων που επιµένουν να απολύουν παρά τη ροή δηµόσιου χρήµατος στα ταµεία τους. Να επιβάλλουν δηµόσιο έλεγχο στις πηγές και στις εκβολές τής κρατικής χρηµατοδότησης. Να αναπτύξουν ένα πολύµορφο ακτιβισµό που αξιοποιεί την τριπλή διάσταση των µισθωτών σκλάβων ως παραγωγών, καταναλωτών και φορολογουµένων. Έτσι θα ανακτήσει ο κόσµος τής εργασίας τη δική του ταξική αυτοπεποίθηση. Μετατρέποντας το αδιαµφισβήτητο ηθικό πλεονέκτηµά του που ανέδειξε η κρίση, από µέρος τού προβλήµατος σε συνιστώσα τής λύσης.

Είναι ίσως υπερβολή να περιµένει κανείς από τις συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες να ανταποκριθούν σε έναν τέτοιο ρόλο, να ενθαρρύνουν και να εµπιστευτούν την αυτενέργεια των χιλιάδων ανθρώπων που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν. Ας το σκεφτούν όµως λίγο. Διότι η εναλλακτική τους λύση θα είναι να ψάχνουν σε λίγα χρόνια, αν όχι και µήνες, για δουλειά. Και δεν είναι και µαθηµένοι να δουλεύουν.

Advertisement