Ποιός θυμάται το 1989;

Η ανταρσία της ΚΝΕ 1989 – Χρονικό

03.09.09

Ένα σύντομο χρονικό για την ανταρσία της ΚΝΕ, τις εξελίξεις στην αριστερά και την πορεία της αριστερής αμφισβήτησης μέχρι τη δημιουργία του ΝΑΡ.

Αρχές 1989 – αρχές 1990

Άνοιξη του 1989:

– Στους κόλπους του ΚΚΕ και της ΚΝΕ επικρατεί υπόγειος αναβρασμός, καθώς χιλιάδες μέλη και στελέχη διαφωνούν με το «κοινό πόρισμα ΚΚΕ-ΕΑΡ» (Δεκέμβρης 1988) και τη δεξιά γραμμή που έχει χαράξει η ηγεσία του ΚΚΕ. Το πόρισμα αυτό μεταξύ ΚΚΕ και της ανανεωτικής «Ελληνικής Αριστεράς»- Ε.ΑΡ του Λ. Κύρκου στρώνει το δρόμο για σοβαρές πολιτικές και ιδεολογικές υποχωρήσεις, για τον κυβερνητισμό της επίσημης αριστεράς και τη συναίνεση στο αστικό πολιτικό σκηνικό. Αποτελεί τη βάση για την ίδρυση του «Συνασπισμού της αριστεράς και της προόδου» που πραγματοποιήθηκε λίγους μήνες αργότερα.

Σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή παίζει και η εφημερίδα «Πρώτη» που έχει κυκλοφορήσει νωρίτερα. Είναι η καθημερινή εφημερίδα στην οποία η ηγεσία του ΚΚΕ και στελέχη της ανανεωτικής αριστεράς και άλλοι αστικοί παράγοντες συνεργάζονται για να προωθήσουν την πολιτική συνεργασιών και να στρώσουν το δρόμο για τις μετέπειτα εξελίξεις.

– Την ίδια περίοδο, οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΝΕ βρίσκονται στο χειρότερο σημείο τους, καθώς η οργάνωση νεολαίας αρνείται να προσαρμοστεί στη γραμμή του ΚΚΕ και επιμένει στη γραμμή που χάραξε το πρόσφατο 4ο Συνέδριο της ΚΝΕ (1988) για το «Ενιαίο Μέτωπο Πάλης της νεολαίας» και την αριστερή συσπείρωση από τα κάτω. Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις ΚΚΕ-ΚΝΕ έχουν ξεκινήσει βέβαια πολλά χρόνια πριν, με αφορμή παρεμβάσεις και κινηματικές πρωτοβουλίες στη νεολαία, αλλά και την πολιτική που χαράζει η ΚΝΕ, ιδιαίτερα με το 4ο Συνέδριό της. Ωστόσο οι διαφωνίες αυτές δεν ήταν δημόσιες και ανοικτές μέχρι τώρα. Με την ίδρυση του «Συνασπισμού της Αριστεράς» (Φλεβάρης-Μάρτης 1989) οι διαφωνίες πολλαπλασιάζονται και στη βάση των οργανώσεων της ΚΝΕ.

– Τον Μάιο του 1989 εκδίδεται το μηνιαίο πολιτικό περιοδικό «Πριν». Το ΠΡΙΝ συντάχθηκε από την πρώτη στιγμή της έκδοσης του με τις ανυπότακτες δυνάμεις της Αριστεράς, που διαχώρισαν τη θέση τους από τις ολέθριες επιλογές της ηγεσίας της. Η σκέψη είναι να κυκλοφορεί ένα περιοδικό στον κόσμο του ΚΚΕ και του ενιαίου ΣΥΝ το οποίο να συσπειρώνει όσο το δυνατόν ευρύτερες δυνάμεις ριζοσπαστικής αριστερής αντίστασης και αναζήτησης. Να συμβάλλει στον αναγκαίο διάλογο και να προβάλλει τις φωνές και τις απόψεις που χτυπιούνται εντός ΚΚΕ και να προτείνει μια διαφορετική λογική και διέξοδο για την αριστερά στις δύσκολες εξελίξεις της περιόδου.

Το πρώτο κύριο άρθρο του ΠΡΙΝ αναφέρει: «Το αριστερό εργατικό και το λαϊκό κίνημα στη νέα περίοδο των παρατεταμένων αδιεξόδων πρέπει να αντιπαραθέσει μια στρατηγική παρατεταμένης αντεπίθεσης για την ανάπτυξη των κοινωνικών μετώπων και την πολιτική τους χειραφέτηση από την αστική κηδεμονία. Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο αποτελεί η χειραφέτηση της ίδιας της Αριστεράς από το ρόλο του προοδευτικού κομπάρσου στην αστική πολιτική σκηνή». Η απήχηση του ΠΡΙΝ ήταν εντυπωσιακή. Κάπου 8.000 αντίτυπα στο πρώτο τεύχος, πάνω από 9.000 αντίτυπα στο δεύτερο και λίγο αργότερα η κυκλοφορία ξεπέρασε και τις 10.000.

– Τον Ιούνιο εκδηλώνονται κινητοποιήσεις φοιτητών στην Κίνα που καταλήγουν σε αυταρχική καταστολή στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν του Πεκίνου. Η ΚΝΕ οργανώνει διαδηλώσεις στις μεγάλες πόλεις ενάντια στην καταστολή στην Κίνα.

1 Ιουλίου 1989:

– Οι βουλευτικές εκλογές στις 18 Ιουνίου 1989 δεν βγάζουν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Μετά από διαβουλεύσεις και συναντήσεις των πολιτικών αρχηγών στις 1 Ιουλίου σχηματίζεται η κυβέρνηση συνεργασίας ενιαίου ΣΥΝ-ΝΔ υπό τον Τζ. Τζαννετάκη, με τη συμφωνία της ηγεσίας του ΚΚΕ.

Η ανοιχτή σύγκρουση περνάει πλέον στους κόλπους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Οι Κώστας Κάππος, Κώστας Μπατίκας και Νίκος Κοτζιάς (μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ) διαφοροποιούνται με δηλώσεις τους δημόσια από την πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ. Κύριος στόχος της ηγεσίας του ΚΚΕ είναι το «ξεκαθάρισμα» της κατάστασης στην ΚΝΕ, όπου όσοι ενστερνίζονται την πολιτική του «τζαννετακισμού» και τα παρόμοια αποτελούν ασήμαντη μειοψηφία.

Σοκ προκαλεί η τοποθέτηση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου και ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Κ. Κάππου στη Βουλή ότι θα καταψηφίσει την κυβέρνηση Τζαννετάκη. Ο Κ. Κάππος δηλώνει: «Ψήφισα λευκό γιατί είμαι αντίθετος στη συνεργασία του Συνασπισμού με τη Νέα Δημοκρατία»,. «Πιστεύω επίσης ότι η συνεργασία αυτή είναι ολέθρια για το ΚΚΕ… Το ΚΚΕ τείνει να υποταχτεί σε μικροαστικές και αστικές “εκσυγχρονιστικές” θέσεις… Αποκορύφωμα αυτής της στάσης υποταγής είναι η στήριξη της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας από τον Συνασπισμό… Βεβαίως, είμαι κατά της συνεργασίας του Συνασπισμού και με το ΠΑΣΟΚ».

Η αλαζονεία της εξουσίας που έχει αποχαλινώσει τις κυρίαρχες δεξιές δυνάμεις της ηγεσίας του ΚΚΕ τις κάνει να επιζητούν την πάση θυσία πολιτική εξόντωση των «διαφωνούντων», ενώ ταυτόχρονα η ίδια προχωράει σε όλο και πιο δεξιές επιλογές. Στο «ξεκαθάρισμα» και την εξόντωση των φωνών αμφισβήτησης και αριστερής κριτικής μέσα στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ συμφωνούν τόσο οι «ανανεωτικοί» (που αργότερα θα αποτελέσουν την ηγεσία του ΣΥΝ) όσο και η «ορθόδοξοι» (που αποτέλεσαν την μετέπειτα ηγεσία του σημερινού ΚΚΕ). Μαζί εισηγούνται και μαζί ψηφίζουν μέτρα και επιτίθονται.

Λίγα 24ωρα αργότερα, στις 6 και 7 Ιουλίου αντίστοιχα, διαφοροποιούνται δημόσια και παραιτούνται οπό την Κεντρική Επιτροπή ο Κώστας Μπατίκας και ο Νίκος Κοτζιάς, οι οποίοι τρεις μήνες αργότερα εκδίδουν τις θέσεις τους σε μπροσούρα με τίτλο «Μια συζήτηση που δεν έγινε».

– Τον Ιούλιο-Αύγουστο 1989, με προκλητικό τρόπο, η Επιτροπή Πόλης Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ, της οποίας ηγείται ο Κώστας Τσολάκης, μέλος του Πολιτικού Γραφείου, απαγορεύει τις φεστιβαλικές εκδηλώσεις της οργάνωσης Σπουδάζουσας Θεσσαλονίκης της ΚΝΕ, έχοντας προηγουμένως δώσει εντολή να κληθούν σε απολογία από τις κομματικές οργανώσεις τους οι Δήμος Γατούδης και Γιάννης Ελαφρός, μέλη του Κ.Σ. της ΚΝΕ, καθώς και άλλα στελέχη της Σπουδάζουσας Θεσσαλονίκης.

– Την Παρασκευή, 15 Σεπτεμβρίου 1989, το Γραφείο του Κ.Σ. της ΚΝΕ αποφασίζει να «συν-διοργανώσει» με τη Σπουδάζουσα Θεσσαλονίκης τις επίμαχες εκδηλώσεις «ώστε να εξασφαλισθεί το σωστό περιεχόμενο τους», κόντρα στην απόφαση του ΚΚΕ για ακύρωση των εκδηλώσεων.

Έτσι, για πρώτη φορά η ΚΝΕ διεκδικεί στην πράξη την αυτονομία της από την κομματική ηγεσία, η οποία φυσικά αντιδρά αμέσως: με εντολή του Π.Γ. πέντε μέλη της μειοψηφίας του Γραφείου της ΚΝΕ βγάζουν ανακοίνωση με την οποία καταγγέλλουν τους «αντάρτες» συντρόφους τους και τάσσονται με τη γραμμή της ηγεσίας του ΚΚΕ. Είναι φανερό ότι η τελική αναμέτρηση είναι πλέον ζήτημα ωρών.

– Στις 15 Σεπτεμβρίου ξεκινούν οι κεντρικές εκδηλώσεις του 15ου Φεστιβάλ της ΚΝΕ στην Αθήνα. Όλοι  περιμένουν την ομιλία του Γ. Γράψα. Σαββατόβραδο, 16 Σεπτεμβρίου, Άλσος Βεΐκου, Γαλάτσι. Μπροστά σε 40.000 μέλη και φίλους του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, ο Γραμματέας της ΚΝΕ διακηρύσσει ανοιχτά ότι η κυβέρνηση Τζαννετάκη «δημιούργησε αντικειμενικά ένα σοκ όχι μόνο για τον κόσμο της Αριστεράς αλλά σχεδόν για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας» και συνεχίζει: «Δεν είναι μυστικό ότι στην ΚΝΕ υπάρχει πλούτος προβληματισμών και απόψεων ή και διαφωνίες για σοβαρά ζητήματα. Και λοιπόν; Τα πολιτικά νεκροταφεία είναι γεμάτα ομοφωνίες και ομοψυχίες. Η ΚΝΕ είναι μόλις 21 χρόνων, στα καλύτερα της χρόνια, και δεν σκοπεύει να συνταξιοδοτηθεί σύντομα!».

Για να μην αφήσει περιθώριο παρανόησης ως προς ποια κατεύθυνση είναι προσανατολισμένοι οι προβληματισμοί της νεολαίας, ο Γ. Γράψας προσθέτει: «Μεγάλο μέρος της ΚΝΕ στέκεται με σκεπτικισμό και με διαφορετικές, πολλές φορές, απόψεις απέναντι σε ορισμένες πολιτικές επιλογές του Συνασπισμού».

Η απάντηση έρχεται την επομένη, με την ομιλία του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Γρ. Φαράκου, ο οποίος «διαγιγνώσκει» μια «φιλόδοξη στην αντιδραστικότητά της προσπάθεια» κάποιων «κύκλων της άρχουσας τάξης» με στόχο «να ξεκοπεί η ΚΝΕ από το ΚΚΕ».

«Εύχομαι οι δονήσεις στο εσωτερικό της ΚΝΕ να γίνουν γόνιμος διάλογος και να μη σταματήσουν με παρεμβάσεις» δηλώνει ο σκηνοθέτης Θ. Αγγελόπουλος, ο οποίος, όπως και ο λογοτέχνης Ζήσης Σκάρος και άλλοι αριστεροί διανοούμενοι και καλλιτέχνες, προσπαθούν να πείσουν την ηγεσία του ΚΚΕ να μην προχωρήσει στη διαγραφόμενη εκκαθάριση.

Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 21 Σεπτεμβρίου, η Κ.Ε. του ΚΚΕ αποφασίζει, την ουσιαστική διάλυση της ΚΝΕ και ανασυγκρότηση της εκ του μηδενός, σχεδόν μόνο με όσους πειθαρχούν στη γραμμή του ΚΚΕ.

21 Σεπτέμβρη 1989: η διάσπαση

«Φυσικά και δεν θα υπακούσω!». Η φράση του Γιώργου Γράψα περνάει στην ιστορία της Αριστεράς.

Είναι νύχτα της 21ης Σεπτεμβρίου 1989, γύρω  στις 10 παρά τέταρτο, έξω από τα γραφεία του Κ.Σ. της ΚΝΕ στην οδό Φερρών, στην πλατεία Βικτωρίας.

Ο Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ έχει μόλις αφιχθεί εκεί, προερχόμενος από τον Περισσό, όπου έχει ολοκληρωθεί η συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ με θέμα την ΚΝΕ. Η απόφαση του ΚΚΕ είναι να καθαιρέσει το εκλεγμένο Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ, να διορίσει 15μελή επιτροπή ανδρεικέλων της εμπιστοσύνης της ηγεσίας του ΚΚΕ στη θέση του ΚΣ και να προκηρύξει η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ -σε πλήρη αντίθεση με το καταστατικό του κόμματος και της νεολαίας- έκτακτο συνέδριο της ΚΝΕ!

Εκατοντάδες μέλη της ΚΝΕ έχουν συρρεύσει έξω από τα γραφεία της οργάνωσης για να αποτρέψουν επιχείρηση κατάληψης τους από τους «κομματικούς», ενώ δεκάδες δημοσιογράφοι περιμένουν την επιστροφή του Γ. Γράψα. «Θα υπακούσετε στην απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής;», είναι η ερώτηση. Χωρίς περιστροφές η απάντηση:  «Φυσικά και δεν θα υπακούσω!».

Έτσι επισημοποιείται και δημόσια η σύγκρουση που μαίνεται από πολύ καιρό, τόσο μεταξύ ΚΝΕ και ΚΚΕ, όσο και μέσα στους κόλπους του ΚΚΕ, ακόμη και σε επίπεδο Κεντρικής Επιτροπής, σχετικά με τη γραμμή που πρέπει να ακολουθηθεί.

– Το Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ συνεδριάζει αμέσως και με ψήφους 56 υπέρ έναντι μόλις 14 αποχών απορρίπτει ως αντικαταστατική την απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ και προκηρύσσει έκτακτο συνέδριο της οργάνωσης. Το ΚΚΕ φτιάχνει μια δική του ΚΝΕ, στον Περισσό…

Η σύγκρουση ΚΚΕ-ΚΝΕ είναι αναμφισβήτητα η σημαντικότερη εκδήλωση της κρίσης, δεν είναι όμως η μόνη.

– Στις 4 Οκτωβρίου 1989, οι διαφωνούντες κάνουν την πρώτη δημόσια εμφάνιση τους στο κατάμεστο γήπεδο του Σπόρτιγκ, με κεντρικό ομιλητή το Γιώργο Γράψα. Χιλιάδες μέλη και φίλοι της ΚΝΕ φωνάζουν συνθήματα: «η ΚΝΕ παλεύει και αμφισβητεί, πάντα θα είναι στην πρώτη γραμμή». Η ομιλία σκιαγραφεί την πορεία του ρεύματος αμφισβήτησης και κριτικής που πλέον βρίσκεται εκτός οργανωτικού ιστού ΚΚΕ. Για ένα σύγχρονο επαναστατικό ρεύμα στη νεολαία, για μια άλλη αριστερά στην κοινωνία, είναι η κατεύθυνση.

Από τις 21 Σεπτέμβρη και όλο τον Οκτώβριο συνεδριάζουν το σύνολο των οργάνων και οργανώσεων της ΚΝΕ σε όλη την Ελλάδα. Η ψηφοφορία ανάμεσα στην απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ από τη μία και την απόφαση του Κ.Σ. της ΚΝΕ από την άλλη, στη συντριπτική πλειοψηφία των οργάνων και των ΟΒ είναι υπέρ της απόφασης του Κ.Σ. της ΚΝΕ. Ο μεγαλύτερος όγκος των δυνάμεων της οργάνωσης τάσσεται στο πλευρό των εκλεγμένων οργάνων και ακολουθεί την πορεία της συγκρότησης του νέου ρεύματος επαναστατικής ανανέωσης.

– Στις 17 Οκτωβρίου δικαστικός κλητήρας επιδίδει στο Κ.Σ. της ΚΝΕ αίτηση ασφαλιστικών μέτρων από την ηγεσία του ΚΚΕ εναντίον των υπευθύνων έκδοσης της εφημερίδας «Οδηγητής της νεολαίας», την εφημερίδα του Κ.Σ. της ΚΝΕ που εξακολουθεί να εκδίδει το εκλεγμένο Κ.Σ. της οργάνωσης. «Ζητούμε να διαταχθεί η κατάσχεση όλων των αντιτύπων της εφημερίδας που ήδη κυκλοφόρησαν… Να απειληθεί κατά των υπεύθυνων χρηματική ποινή δραχμών 500.000 και προσωπική κράτηση δώδεκα μηνών… Να απαγορευτεί η έκδοση νέου φύλλου της εφημερίδας Οδηγητής της νεολαίας…», αναφέρεται μεταξύ άλλων στο κείμενο.

Νοέμβριος 1989: Πλησιάζουμε προς τη νέα εκλογική αναμέτρηση της 5ης Νοεμβρίου 1989 και την κορύφωση της κρίσης, ενώ μέσα στον Οκτώβρη παραιτείται ένα ακόμη μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, ο Μιχ. Τερζίδης και οκτώ ακόμη στελέχη τμημάτων της Κ.Ε. (Δ. Γρηγορόπουλος, Αρ. Αλαβάνου, Αγγ. Ξύδη, Ν. Παπαγεωργίου, Π. Παπαδόπουλος, Σπ. Μαγκλιβέρας, Β. Παπαχρήστος, Σ. Συγγούνας) καθώς και ο Γιώργος Μανιάτης και η Νάντια Βαλαβάνη, μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η ηγεσία του ΚΚΕ διαλύει τις αυταπάτες οποιουδήποτε είχε την ελπίδα, ότι θα ήταν δυνατό να υπάρξει αλλαγή της γραμμής πλεύσης στην πολιτική της. Ωριμάζουν οι συνθήκες για ένα πολύ πιο δύσκολο εγχείρημα από την προσπάθεια διόρθωσης της γραμμής του ΚΚΕ.

Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ

– Κυβέρνηση Ζολώτα – «Οικουμενική» συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΚΚΕ

Οι εκλογές της 5ης Νοεμβρίου και πάλι δεν αναδεικνύουν αυτοδύναμη κυβέρνηση, όπως τον Ιούνιο.

Ο ενιαίος ΣΥΝ με την καθοδήγηση της ηγεσίας του ΚΚΕ διαπραγματεύεται με τα αστικά κόμματα και τελικά συμφωνεί με το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ στη δημιουργία «οικουμενικής κυβέρνησης» και των τριών κομμάτων με πρωθυπουργό τον Ξ. Ζολώτα.

Ο σχηματισμός της κυβέρνησης ΚΚΕ (ενιαίου ΣΥΝ)-ΝΔ-ΠΑΣΟΚ υπό τον Ζολώτα καταρρίπτει κάθε ισχυρισμό της ηγεσίας του ΚΚΕ ότι δήθεν συνεργάστηκε με τη ΝΔ μόνο για να τιμωρήσει τους «κλέφτες του ΠΑΣΟΚ», με τους οποίους ξαφνικά βρίσκεται να… συγκυβερνά! Τα γεγονότα επιταχύνονται.

– Στις 21 Νοεμβρίου 1989, οκτώ μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ παραιτούνται με κοινή δήλωση τους και στις 27 Νοεμβρίου δίνουν συνέντευξη Τύπου.

Είναι οι: Κώστας Τζιαντζής, Άγγελος Χάγιος, Θανάσης Σκαμνάκης, Χρήστος Καυκιάς, Σήφης Καυκαλάς, Δημήτρης Τσουραμάνης, Δήμος Τσακνιάς και Γιώργος Σταματάκης. «Στόχος μας δεν είναι να φτιάξουμε άλλη μια κομματική ταμπέλα, αλλά να συμβάλουμε στη συγκρότηση ενός σύγχρονου επαναστατικού εργατικού κινήματος που θα υπερβαίνει την κρίση και τα σημερινά αδιέξοδα του ΚΚΕ και της Αριστεράς, θα αποδεσμεύει τον αριστερό κόσμο από τη χρεοκοπημένη πολιτική της ηγετικής ομάδας του Συνασπισμού, επιβάλλοντας τελικά μια ουσιαστική ενότητα στην πάλη για το σοσιαλισμό, την κοινωνική και δημοκρατική χειραφέτηση των εργαζομένων», αναφέρεται μεταξύ άλλων στη δήλωση τους.

«Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κορυφαία πολιτική επιλογή που φέρνει τη σφραγίδα των συντονισμένων δυνάμεων της ολιγαρχίας, με αποστολή να θεμελιώσει βαθύτερες και πιο σταθερές λύσεις προσαρμογής της κοινωνίας στις διεθνείς καπιταλιστικές πραγματικότητες σε βάρος των εργαζομένων» αναφέρεται σε σχέση με την «οικουμενική» κυβέρνηση Ζολώτα και προστίθεται: «Η λογική του ουραγού απέναντι στις εκάστοτε κυρίαρχες δυνάμεις οδηγεί συνεχώς τον αριστερό κόσμο στις συμπληγάδες των εκβιαστικών διλημμάτων… Η λογική αυτή στην πολιτική πρακτική της ηγεσίας του ΚΚΕ και του Συνασπισμού καθορίζεται από μια σειρά βαθύτερων αντιλήψεων της γύρω από την ιδεολογική, πολιτική, οργανωτική και ηθική φυσιογνωμία του κομμουνιστικού κινήματος που δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες και τα οράματα των εργαζομένων και του κόσμου της Αριστεράς… Στο ΚΚΕ η περεστρόικα έχει πάρει τη μορφή Τσολάκη – Ανδρουλάκη».

Συνολικά θα έχουν αποχωρήσει 15 μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο.

– Στις 28 Νοεμβρίου είναι η σειρά του ευρωβουλευτή Δημήτρη Δεσύλλα να ανεξαρτητοποιηθεί, διαφωνώντας με την πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ.

«Διαφώνησα κατηγορηματικά στη συνεργασία με τη ΝΔ για το σχηματισμό της κυβέρνησης Τζαννετάκη… Παρ’ όλα αυτά, περίμενα μέχρι τις εκλογές του Νοέμβρη για τις οποίες και δούλεψα, δίνοντας βάση στις διαβεβαιώσεις της ηγεσίας ότι η πολιτική μας για συγκυβέρνηση με τη ΝΔ ήταν προσωρινό αναγκαστικό «διάλειμμα» για την κάθαρση. Όμως, ο σχηματισμός της κυβέρνησης Ζολώτα διέλυσε τις αυταπάτες μου», αναφέρει στη σχετική δήλωση του, τονίζοντας ότι «η ηγεσία του ΚΚΕ καταργεί στην πράξη την ιδεολογικοπολιτική αυτοτέλεια του κόμματος, ενώ παράλληλα προχωρεί σε μαζικές διαγραφές, καθαιρέσεις και συκοφαντίες σε βάρος χιλιάδων στελεχών και μελών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ». Προσθέτει δε, ότι η ευρωβουλευτική αποζημίωση «θα διατίθεται διαρκώς και εξ ολοκλήρου για τις ανάγκες του “Λαϊκού Κινήματος ενάντια στις συνέπειες του 1992 και κατά της ΕΟΚ”, μέχρι δε τη συγκρότηση του κινήματος αυτού” θα διατίθεται στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ, το οποίο η ηγεσία του ΚΚΕ απειλεί ακόμα και με φυλάκιση».

«Η αγανάκτηση θα συνοδεύσει τον Δ. Δεσύλλα ως την τελευταία του πνοή, αν δεν υποβάλει άμεσα την παραίτηση του από το αξίωμα του ευρωβουλευτή» γράφει ο Νίκανδρος Κεπέσης στον Ριζοσπάστη την 1η Δεκεμβρίου, ενώ έχει ήδη προηγηθεί, την προηγουμένη, ο Ν. Καλούδης, μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ: «Οι πράξεις των διαφωνούντων έχουν τη σφραγίδα της πολιτικής ανεντιμότητας και αυτός είναι ο ελαφρότερος χαρακτηρισμός που μπορεί κανείς να δώσει στις υποκριτικές, συνωμοτικές μεθοδεύσεις τους».

– Από τα τέλη Νοεμβρίου, η οργάνωση της ΚΝΕ (τα εκλεγμένα όργανά της και η πλειοψηφία των μελών και στελεχών της που διαφώνησαν με την ηγεσία του ΚΚΕ) καθώς και οι αποχωρήσαντες και  διαγραφέντες από το ΚΚΕ εργάζονται για την συγκρότηση ενός νέου φορέα της αριστερής και ριζοσπαστικής πολιτικής.

Ο Γ. Γράψας συνοψίζει αυτή την πορεία σε μια βαρυσήμαντη συνέντευξή του στο τεύχος Ιανουαρίου του 1990 του «Πριν»:

«Δεν πρόκειται πια απλά για λάθη, αλλά για μια πορεία μετατροπής της Αριστεράς σε καθεστωτική δύναμη. Δυστυχώς, όλα δείχνουν ότι το ελατήριο τεντώθηκε τόσο που δεν γυρνάει πίσω… Ποτέ η κρίση των παραδοσιακών κομμουνιστικών κομμάτων δεν ήταν τόσο κραυγαλέα. Ποτέ οι δυνάμεις της επαναστατικής ανανέωσης δεν ήταν τόσο ώριμες… Η ανάγκη για ένα νέο πολιτικό φορέα της Αριστεράς είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική… Χωρίς αμφιβολία, η ΚΝΕ θα αποτελέσει μια από τις κυριότερες συνιστώσες του».

– Στις 17 Δεκέμβρη 1989 πραγματοποιείται πλατιά πανελλαδική συνάντηση για να συζητηθούν οι πρώτες θέσεις του εγχειρήματος και η διοργάνωση πλατιού διαλόγου και διαδικασιών συζήτησης και συγκρότησης του νέου φορέα.

– Στις 18 Ιανουαρίου 1990 κυκλοφορεί η «πρόταση διαλόγου: Για μια νέα προοπτική της Αριστεράς στην Ελλάδα της δεκαετίας του ΄90» για την νέα οργάνωση. Λίγο αργότερα πραγματοποιείται η 1η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Νέου Αριστερού Ρεύματος (στο μεγάλο αμφιθέατρο της φοιτητικής εστίας του Ζωγράφου, με τη συμμετοχή περισσότερων από 500 αντιπροσώπων από όλη τη χώρα). Στην Συνδιάσκεψη διαμορφώνονται οι πρώτες πολιτικές αποφάσεις του ρεύματος, αποφασίζεται το όνομα και εκλέγεται η πρώτη Συντονιστική Επιτροπή του ΝΑΡ.

Το ΝΑΡ έχει ιδρυθεί με όλες τις αντιφάσεις του, κατ’ αρχήν σαν αριστερή αντιπολίτευση στη συναίνεση και την υποταγή της επίσημης αριστεράς. Ο δρόμος θα είναι μακρύς μα η πορεία έχει αρχίσει…

=================================================================================

Ποιος θυμάται την κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα;

Στις 23 Νοέμβρη 1989 ανέλαβε η κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα, που έμεινε στην ιστορία ως “Οικουμενική Κυβέρνηση”, καθώς τη στήριζαν όλα (σχεδόν) τα κόμματα: η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και ο ενιαίος ακόμη Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου. Ένα επίκαιρο άρθρο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΤΖΑΝΝΕΤΑΚΗ ΚΑΙ ΖΟΛΩΤΑ
του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ανατομία ενός εγκλήματος

Το «ΠΡΙΝ» ανοίγει σήμερα το φάκελο μιας σκοτεινής, παρ’ όλα όσα έχουν γραφτεί και ειπωθεί, και κυρίως τραγικής, για την Αριστερά και το λαϊκό κίνημα, περιόδου της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας του τόπου: της τριετίας ‘88-’90.

Μιας περιόδου εξαιρετικά πυκνής σε οδυνηρές εξελίξεις, που έφεραν την Αριστερά στη σημερινή κατάσταση της πολυδιάσπασης και της πολιτικής περιθωριοποίησης: Κοινό πόρισμα ΚΚΕ-ΕΑΡ, Συνασπισμός, κυβέρνηση Τζαννετάκη, καρατόμηση της ΚΝΕ, οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα, εκκαθαρίσεις των διαφωνούντων (από τα αριστερά, βεβαίως) στο ΚΚΕ, διάσπαση στον ΣΥΝ… Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα φρίξουν και θα αναρωτηθούν πώς τόσο λίγοι (και με τις δύο έννοιες) άνθρωποι, μέσα σε τόσο λίγο χρόνο, πήραν τόσο πολλές ολέθριες αποφάσεις. Τουλάχιστον, ας τους διευκολύνουμε.

Γιατί τώρα; Ασφαλώς όχι μόνο για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Ούτε μόνο λόγω επικαιρότητας, με δεδομένη την αναθέρμανση της δημόσιας συζήτησης για το καλοκαίρι του ‘89. Αλλά κυρίως γιατί το παρελθόν ζει μέσα στο παρόν και υποθηκεύει το μέλλον τον αριστερού κινήματος.

Ζει το πνεύμα της οικουμενικής, παρά τις καρικατούρες των νέων αναμετρήσεων «του ήλιου με το σκότος», όχι μόνο στα 289 ΝΑΙ των βουλευτών της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΝ, για το Μάαστριχ, ούτε μόνο στις οικουμενικές συσκέψεις στο Προεδρικό Μέγαρο. Αλλά και στα πολιτικά σενάρια για οικουμενικές κυβερνητικές λύσεις με πρόσχημα, ίσως, κάποιες ανησυχητικές εξελίξεις στα βόρεια σύνορα και με πραγματικό στόχο την ομαλή μετάβαση από τον Καραμανλικό ευρωπαϊσμό των δύο προηγούμενων δεκαετιών στον επιθετικό «εθνικολαϊκισμό» της νέας εποχής.

Ζει το πνεύμα της συγκυβέρνησης και της «κατάργησης των διαχειριστικών γραμμών» τόσο στον… νεοτζαννετακισμό της ηγεσίας του ΚΚΕ, όσο και στη νέα εκδοχή του «αθροίσματος των δημοκρατικών δυνάμεων» που λανσάρουν, σε διάφορες παραλλαγές, όλες οι αλληλοσπαρασσόμενες τάσεις του Συνασπισμού.

Κυρίως όμως ζουν οι καταθλιπτικές συνέπειες αυτής της περιόδου στην καθημερινή ζωή των εργαζομένων και της νεολαίας, δηλαδή της κοινωνικής βάσης της Αριστεράς. Γιατί το περίφημο «θετικό έργο» των κυβερνήσεων Τζαννετάκη και Ζολώτα (από τις ρυθμίσεις για τη διαιτησία και το σχέδιο Γιάνναρου για τις προβληματικές, μέχρι την ανοιχτά απεργοσπαστική δράση των ηγεσιών του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΝ στην απεργία των ΟΤΑ και τα περίφημα «μπλε μεροκάματα» της ΓΣΕΕ για τη σωτηρία της «εθνικής οικονομίας») αποδείχθηκε ιδανικό λίπασμα για να φυτρώσουν τα σαρκοβόρα άνθη του νεοσυντηρητισμού.

Γι’ αυτό δεν είναι περίεργο που κάθε ομιλητής της Αριστεράς, όταν έρχεται σήμερα σ’ επαφή με οποιοδήποτε λαϊκό ακροατήριο, σχεδόν πάντα αντιμετωπίζει το ενοχλητικό, μονότονο, πιεστικό και γεμάτο δικαιολογημένη καχυποψία ερώτημα: «Ας πούμε ότι συμφωνούμε με τις θέσεις σας. Τι εγγυήσεις έχουμε ότι αύριο δεν θα τα βρείτε πάλι με τον Μητσοτάκη ή με τον Παπανδρέου, ή και με τους δύο, όπως τότε;».

Δυστυχώς όμως, παρότι έχουμε ήδη μια απόσταση ασφαλείας από την κρίσιμη εκείνη περίοδο, ούτε η ηγεσία του ΚΚΕ ούτε εκείνη του ΣΥΝ τολμούν να προχωρήσουν στην αναγκαία «κάθαρση» της ίδιας της Αριστεράς. Η «αυτοκριτική» τους συνεχίζει να είναι — παλιά μου τέχνη κόσκινο — κάτι σαν την χριστιανική εξομολόγηση: «ξεπλένει» τις παλιές αμαρτίες, έτσι ώστε οι εξομολογούμενοι να μπορούν να ριχτούν με καινούρια ορμή στις επόμενες. Συνένοχοι όλοι, τηρούν σαν εφτασφράγιστα μυστικά τα πραγματικά γεγονότα εκείνων των ημερών και αρκούνται στο γνωστό παιχνίδι «ο όφις με εξηπάτησε».

Το «ΠΡΙΝ» (σαν περιοδικό στην αρχή, και σαν εφημερίδα στη συνέχεια) συντάχθηκε από την πρώτη στιγμή της έκδοσης του — προτού ακόμα συγκροτηθεί η κυβέρνηση Τζαννετάκη — με τις ανυπότακτες δυνάμεις της Αριστεράς, που διαχώρισαν τη θέση τους από τις ολέθριες επιλογές της ηγεσίας της. Τις ακολούθησε στον περιπετειώδη και οδυνηρά δύσβατο δρόμο για μια νέα ριζοσπαστική Αριστερά πληρώνοντας χωρίς μεμψιμοιρίες το αντίστοιχο τίμημα. Γι’ αυτό έχει και το ηθικό δικαίωμα και την πολιτική υποχρέωση να πει όλη την αλήθεια για πρόσωπα και πράγματα, σε αντίθεση με τους εν αφθονία «μετά Χριστόν προφήτες». Ακριβώς γι’ αυτό η ματιά του μπορεί να είναι αντικειμενική  αν και όχι, βέβαια, αμερόληπτη.

Το καλοκαίρι του ‘89 υπήρξε μια ιστορική τομή για την ελληνική Αριστερά —η σημαντικότερη στα χρόνια που ακολούθησαν τη μεταπολίτευση— όχι όμως και κεραυνός εν αιθρία. Το κυβερνητικό σύνδρομο της Αριστεράς έχει πολύ βαθιές ρίζες. Οι ιστορικοί θα τις αναζητήσουν, ίσως, στο παρασκήνιο της μεταπολίτευσης, στον Καρα-μανλισμό των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων (του ΚΚΕ εσωτερικού ανοιχτά, της ηγεσίας του ΚΚΕ πιο διακριτικά) και στον εκΠΑΣΟΚισμό της Αριστεράς στις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Οι θεωρητικοί θα πάνε, πιθανότατα, πιο πριν, ανατρέχοντας στη λογική των συμμαχιών του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος, που εδραιώθηκε τη δεκαετία του ‘30. Μια δημοσιογραφική έρευνα δεν μπορεί παρά να είναι πιο σεμνή στις επιδιώξεις της και πιο περιορισμένη στον χρονικό της ορίζοντα. Αφετηρία μας, σ’ αυτό το φλας-μπακ, είναι το 1984— μια χρονιά που της έμελλε να αποδειχθεί σημαδιακή για την Αριστερά, αλλά και γενικότερα για τις πολιτικές εξελίξεις.

Tο μοιραίο ‘84

Το 1984 η Ελλάδα έζησε ένα καυτό καλοκαίρι. Τρία είναι τα βασικά γεγονότα που μας ενδιαφέρουν στα πλαίσια αυτής της έρευνας:

— Η στροφή στην πολιτική του ΚΚΕ στον απόηχο του αποτελέσματος των Ευρωεκλογών, που πιστοποίησε την ανερχόμενη επιρροή του νεοσυντηρητισμού, την αντοχή τον ΠΑΣΟΚ και τη στασιμότητα της Αριστεράς.

Είχε προηγηθεί ο «εκΠΑΣΟΚισμός» του ΚΚΕ με τη γραμμή της «πραγματικής αλλαγής» που προώθησε ο Χ. Φλωράκης, εκλαΐκευσε ο Μ. Ανδρουλάκης και επικύρωσε το 11ο Συνέδριο του ΚΚΕ, παρά την εμφάνιση —για πρώτη φορά μετά το 9ο Συνέδριο— σοβαρών αριστερών διαφωνιών σε τόσο μαζική κλίμακα. Αυτή τη γραμμή έφτασε στα έσχατα όρια της στην προεκλογική εκστρατεία του ‘84 με το περίφημο σύνθημα για «άθροισμα των δημοκρατικών δυνάμεων» (ΠΑΣΟΚ-ΚΚΕ), που έριξε ο Χ. Φλωράκης στην προεκλογική συγκέντρωση της Λάρισας.

Μια βδομάδα μετά τις Ευρωεκλογές, ο Κυριακάτικος Ριζοσπάστης δημοσιεύει άρθρο τον Μίμη Ανδρουλάκη, που δίνει το σύνθημα για μια θεαματική στροφή πολιτικής (χωρίς να υπάρχει απόφαση της ΚΕ ή του ΠΓ και χωρίς ο ίδιος ο Μ. Ανδρουλάκης να έχει γίνει ακόμα μέλος του ΠΓ). Ήταν ένα δηλητηριασμένο φρούτο. Το φρούτο ήταν η σωστή διαπίστωση ότι στέρεψε πια για το ΚΚΕ «η μήτρα της γενιάς της ΕΑΜικής Αντίστασης». Το δηλητήριο βρισκόταν στην «κατάργηση των διαχειριστικών γραμμών «δεξιά-αντιδεξιά» —μια προσπάθεια υπέρβασης του εκΠΑΣΟΚισμού, στον οποίο πρωτοστάτησε ο ίδιος, από δεξιότερες θέσεις. Ο τότε ηγετικός πυρήνας του ΚΚΕ (συμπεριλαμβανομένης της Α. Παπαρήγα που «απάντησε» με δικό της άρθρο) κατάφερε να καταπιεί το δηλητήριο χωρίς να αγγίξει το φρούτο: υπερασπίστηκε τη «γενιά της Αντίστασης» και τα σύμβολα, αλλά δέχτηκε στην πράξη τη «νέα πολιτική».

— Η επιλογή του Κ. Μητσοτάκη στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας, στη θέση του Ευ. Αβέρωφ (Αύγουστος ‘84). Ο πρώην αποστάτης λανσάρεται σαν «ο άνθρωπος που μπορεί να νικήσει τον Α. Παπανδρέου». Ένα από τα βασικά «ατού» που διαθέτει είναι οι παραδοσιακά καλές σχέσεις του με την Αριστερά. Αμέσως μετά την εκλογή του θέτει σε λειτουργία δύο παράλληλους διαύλους επικοινωνίας: με τον Χ. Φλωράκη, μέσω του Μ. Θεοδωράκη (και μέσω δημοσιογράφων, για τους οποίους θα μιλήσουμε αργότερα) και με τον Μ, Ανδρουλάκη μέσω του γαμπρού του, Παύλου Μπακογιάννη.

Ο ρόλος του Θεοδωράκη
— Η «νομιμοποίηση» του Μίκη Θεοδωράκη ως μέλους του ΚΚΕ. Παρότι ο Μίκης είχε κατέβει σαν υποψήφιος δήμαρχος του ΚΚΕ το ‘78 και είχε εκλεγεί βουλευτής το 1981, η «νομιμοποίηση» του συναντούσε σοβαρές αντιστάσεις λόγω του γνωστού (όπως και του λιγότερο γνωστού) παρελθόντος του. Το θέμα λύθηκε με απόφαση της ΚΕ ύστερα από εισήγηση του Χ. Φλωράκη.

Κάπου εδώ επιβάλλεται να ανοίξουμε μια παρένθεση. Ο ρόλος του Μίκη Θεοδωράκη στις εξελίξεις στο εσωτερικό της Αριστεράς, και όχι μόνο, είναι πολύ σημαντικότερος απ’ ό,τι υποπτεύονται οι περισσότεροι.

Ήδη από την περίοδο της δικτατορίας ο Μίκης λειτουργούσε ως σύνδεσμος μεταξύ της Αριστεράς (τόσο του ΚΚΕ, όσο και του ΚΚΕ εσωτερικού) με παράγοντες της Δεξιάς και γενικότερα του αστικού χώρου,_ συμπεριλαμβανομένου και του Κ. Μητσοτάκη. Όπως εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος, μάλιστα, σε σχετικά πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη, έπαιξε ρόλο «ταχυδρόμου» στο παρασκήνιο της μεταπολίτευσης, μεταφέροντας μήνυμα υποστήριξης των Αμερικανών στον Κ. Καραμανλή, τη στιγμή που στην Ελλάδα συζητιόταν η λύση Π. Κανελλόπουλου.

Ας σημειωθεί, ακόμα, πως όταν ο Χ. Φλωράκης φέρνει, το 1978, στο ΚΚΕ τον Μ. Θεοδωράκη (που μέχρι πριν λίγο έλεγε τους Κνίτες… Γενίτσαρους!) ξεσπάσει το πρώτο κύμα αμφισβήτησης επιλογών της κομματικής ηγεσίας από ένα σημαντικό τμήμα της βάσης. Όταν ανακοινώνεται η υποψηφιότητα Θεοδωράκη στο Δήμο της Αθήνας στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ-ΟΔΗΓΗΤΗ στο Περιστέρι, όλος ο κόσμος παγώνει και δεν ακούγονται παρά τα χειροκροτήματα των 2-3 πρώτων σειρών των επισήμων! Στη συνέχεια, για πρώτη φορά μετά τη δικτατορία, καταψηφίζεται η απόφαση της ΚΕ από ορισμένες ΚΟΒ και από πολλά κομματικά μέλη.

Ακολουθεί η αλήστου μνήμης «Κίνηση για την Ενότητα της Αριστεράς» (ΚΕΑ), που στήνουν οι Χ. Φλωράκης – Μ. Ανδρουλάκης – Μ. Θεοδωράκης.

Οι προεκλογικές μεταγραφές στελεχών, που προέρχονται από την ΕΔΑ και το ΚΚΕ εσωτερικού, ελάχιστα πράγματα πρόσφεραν στο ΚΚΕ.Ό κυριότερος ρόλος της ΚΕΑ ήταν η άμβλυνση του ιδεολογικού μετώπου του ΚΚΕ με τον ευρωκομουνισμό και η νομιμοποίηση δεξιών απόψεων σε τμήμα του κομματικού σώματος.

Το 1984, λοιπόν, ο Μίκης γίνεται επιτέλους μέλος του ΚΚΕ, παρά τις διαφωνίες μελών της ΚΕ. Σ’ εκείνη τη συνεδρίαση, μάλιστα, ο Γρ. Φαράκος έθεσε αμέσως ζήτημα διορισμού τον Μίκη στην ΚΕ ή και στο ΠΓ του κόμματος, λέγοντας ότι «δεν μπορούμε να τον έχουμε ως απλό μέλος· ή θα τον βάλουμε και στην καθοδήγηση, ή καθόλου». Αμέσως μετά, ο Μίμης Ανδρουλάκης έθεσε γενικότερο θέμα αλλαγής της ηγεσίας του κόμματος με ανασύνθεση του ΠΓ. Η κίνηση αυτή είχε την εκ των προτέρων έγκριση του Χ. Φλωράκη. Στόχος τους ήταν να ωριμάσουν τα πράγματα και να υπερνικηθούν οι όποιες αντιστάσεις. Τελικά, ο Μίκης δεν διορίζεται στην ΚΕ, αλλά αποκτά προσωπικό γραφείο στον 10ο όροφο του Περισσού, δίπλα ακριβώς από το γραφείο του Χαρίλαου, και θεωρείται από το μηχανισμό άτυπο μέλος του ηγετικού πυρήνα του κόμματος!

Η υπόθεση της «Πρώτης»

Την περίοδο 1985-’88 ωριμάζει, αργά αλλά σταθερά, το κλίμα που θα επιτρέψει τον «ιστορικό συμβιβασμό» του ‘89. Πρώτος σταθμός ήταν η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, όταν ο Α. Παπανδρέου διώχνει τον Κ. Καραμανλή από το ύπατο αξίωμα (έχοντας εξασφαλίσει, μέσω
του αμερικανού πρεσβευτή Ρ. Κίλι, την ανοχή των ΗΠΑ) και προωθεί τον Σαρτζετάκη. Σ’ όλη εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ αποφεύγει επιμελώς να υψώσει τους τόνους εναντίον του Καραμανλή (μάλιστα ο Χ. Φλωράκης δηλώνει ότι ήταν πολύ καλός στο πόστο του). Στην επίμαχη ψηφοφορία στη Βουλή, ένα από τα τρία «γαλάζια» ψηφοδέλτια ήταν εκείνο του Μίκη Θεοδωράκη.

Τον Απρίλη του 1986 εκδίδεται η ΠΡΩΤΗ σαν ανεξάρτητη εφημερίδα της Αριστεράς. Χρηματοδοτείται από πέντε εκδότες και υποστηρίζεται αρχικά από όλες τις τάσεις της Αριστεράς που ελπίζουν, καθεμιά από τη δική της σκοπιά, ότι οι απόψεις τους θα βρουν διόδους προς ένα ευρύτερο λαϊκό αναγνωστικό κοινό. Το εγχείρημα έχει στην αρχή μια ορισμένη απήχηση και η διεύθυνση της εφημερίδας (ο Λ. Κομίνης αρχικά και ο Π. Κολιοπάνος για ένα μικρό διάστημα στη συνέχεια) καταφέρνει να κρατάει τις ισορροπίες, διατηρώντας αρκετούς βαθμούς ελευθερίας από τα κομματικά ιερατεία.

Δεν πρόλαβε όμως να κλείσει χρόνος και εκδηλώνεται ένα «βελούδινο πραξικόπημα». Ξαφνικά (;) οι τέσσερις από τους πέντε εκδότες ωθούνται σε αποχώρηση και την ΠΡΩΤΗ αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου ο Χρ. Καλογρίτσας. Πολλοί τον είπαν τότε «αχυράνθρωπο», παρατηρώντας ειρωνικά ότι οι μόνοι που τον ξέρουν στην πιάτσα είναι κάτι Ιταλοί με παρτίδες με τη Μαφία. Οι ίδιοι θεώρησαν ότι δικαιώθηκαν αργότερα, όταν ο Χρ. Καλογρίτσας απέσπασε δύο δάνεια (ύψους 40 και 25 εκατομμυρίων αντίστοιχα) από τον Κοσκωτά. Για την ιστορία ας σημειώσουμε ότι μετά το κλείσιμο της ΠΡΩΤΗΣ ο Χρ. Καλογρίτσας ανέλαβε την έκδοση του Ε-ΠΤΑΜΙΣΙ, για να το κλείσει κι αυτό «φεσώνοντας» την αγορά με ακάλυπτες επιταγές συνολικού ύψους πολλών δεκάδων εκατομμυρίων.

Με την αλλαγή φρουράς τη διεύθυνση της εφημερίδας αναλαμβάνει τυπικά ο Ν. Τσαγκρής και ουσιαστικά ο άξονας Μπακογιάννη -Ανδρουλάκη μέσω των δημοσιογραφικών του εκπροσώπων (οι εκπρόσωποι του πρώτου αναλαμβάνουν αμέσως συμπληρωματικούς ρόλους συνδέσμων του Κ. Μητσοτάκη με τον Χ. Φλωράκη). Έκτοτε η ΠΡΩΤΗ επωμίζεται το καθήκον να λέει αυτά που δεν μπορούν (ακόμα) να γραφτούν μέσω του Ριζοσπάστη και να στηρίξει όλες τις δεξιές στροφές της ηγεσίας του ΚΚΕ.

Όταν υπογράφεται πια το κοινό πόρισμα ΚΚΕ-ΕΑΡ, οι δημοσιογράφοι της «ανεξάρτητης» ΠΡΩΤΗΣ – μέλη του ΚΚΕ που διαφωνούν από τα αριστερά, απολύονται ή εξωθούνται σε παραίτηση από τον Καλογρίτσα και στη συνέχεια διαγράφονται από το ΚΚΕ! Σ5 αυτή την περίπτωση ανέλαβε να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά για λογαριασμό του Χ. Φλωράκη ο εκ των «ανανεωτικών» του ΚΚΕ, Γ. Μαρούκης.
Από κει και πέρα ο δρόμος ήταν ανοιχτός: η ΠΡΩΤΗ έπεσε με τα μούτρα στην προετοιμασία του κλίματος για τη συγκυβέρνηση και όταν εκπλήρωσε την αποστολή της οδηγήθηκε, φυσικά, στο κλείσιμο. Τα υπόλοιπα (ότι την έκλεισε ο Φλωράκης γιατί ήταν «ανανεωτική» κλπ.) είναι ιστορίες για αγρίους.

Τα προεόρτια
Επόμενος σταθμός, οι δημοτικές εκλογές του ‘86 που πιστοποιούν τη δυναμική άνοδο της Δεξιάς με την εκλογή των Μ. Έβερτ – Σ. Κούβελα -Α. Ανδριανόπουλου στους τρεις βασικούς δήμους. Στο β’ γύρο το ΚΚΕ ρίχνει τελικά σύνθημα για «ψήφο κατά συνείδηση» και «καταδίκη του δικομματισμού», προβάλλοντας αυτή τη θέση σαν πράξη χειραφέτησης της Αριστεράς από το ΠΑΣΟΚ και τα παραδοσιακά αντιδεξιά σύνδρομα.

Είναι γεγονός, όμως, ότι ο Χ. Φλωράκης είχε δηλώσει πριν το β’ γύρο ότι «πρέπει να δοθεί ένα μάθημα στο ΠΑΣΟΚ στο δήμο της Αθήνας», δίνοντας ουσιαστικά το ελεύθερο για ψήφο στον Έβερτ. Από την πλευρά του, ο Μίμης Ανδρουλάκης είχε προτείνει στον Χ. Φλωράκη να βγει ανοιχτά το ΚΚΕ με γραμμή υπέρ του Έβερτ στο β’ γύρο, κάτι που κρίθηκε όμως ότι δεν είχε ωριμάσει ακόμα. Πάντως, συμφωνήθηκε μεταξύ Μητσοτάκη -Φλωράκη η αμοιβαία υποστήριξη των δύο κομμάτων στις περιπτώσεις όπου ο υποψήφιος ενός εκ των δύο κατέβαινε στο β’ γύρο αντιμέτωπος με τον υποψήφιο του ΠΑΣΟΚ—κάτι που υλοποιήθηκε, κυρίως στη Β’ Αθήνας.

Αμέσως μετά τις δημοτικές εκλογές μπαίνουν τα σκαριά για τον μετέπειτα Συνασπισμό, καθώς η ηγεσία του ΚΚΕ ρίχνει το σύνθημα της «συμπαράταξης της Αριστεράς». Αυτή τη γραμμή έρχεται να επικυρώσει (εκ των υστέρων, ως είθισται) το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ (12-16 Μαΐου 1987), αναθεωρώντας ουσιαστικά το πρόγραμμα του κόμματος ώστε να γίνει δυνατός ο «ιστορικός συμβιβασμός» με την ΕΑΡ.

Στο συνέδριο διαφαίνεται ήδη σαφώς ότι ο Χ. Φλωράκης έχει αναλάβει προσωπικά να ξεκαθαρίσει το κόμμα από την «αριστερή διαφωνία» (στελέχη της γενιάς του Πολυτεχνείου και πλειοψηφία της ΚΝΕ). Αυτή ήταν η εγγύηση που του ζητούσαν τα «κέντρα» για να του δώσουν το πράσινο φως να «παίζει» σε χοντρά πολιτικά παιχνίδια.

Έτσι, ο ίδιος ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ προχωράει —στην Επιτροπή προτάσεων και στο ίδιο το σώμα του Συνεδρίου— σε μια εκστρατεία λάσπης εναντίον στελεχών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, με αποκορύφωμα την (αποτυχημένη, πάντως) προσπάθεια του να θέσει εκτός ΚΕ ακόμα και τον Κ. Τζιαντζή (Γραμματέα Σπουδάζουσας της ΚΝΕ στην εξέγερση του Πολυτεχνείου), πνέων τα μένεα για την «αιρετική» τοποθέτηση του στις εργασίες του Συνεδρίου. Αμέσως μετά το Συνέδριο αρχίζει η (επίσης αποτυχημένη) προσπάθεια να «ξηλωθεί» ο Γ. Γράψας από τη θέση του Γραμματέα της-ΚΝΕ.

Αντίστροφη μέτρηση
Η αυγή του 1988 σηματοδοτεί την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης για τις αλυσιδωτές εξελίξεις που σημειώθηκαν την επόμενη χρονιά:

8 Ιανουαρίου 1988: Ξεκινάει η πολύκροτη δίκη Κοσκωτά – «Έθνους», που έφερε στην επιφάνεια το περίφημο σκάνδαλο. Σχεδόν ταυτόχρονα επιδεινώνονται απότομα οι σχέσεις Παπανδρέου – Σαρτζετάκη. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ήδη από την κρίση του Μαρτίου του ‘87 με την Τουρκία, φλερτάριζε με το ενδεχόμενο να πάει σε πρόωρες εκλογές, υψώνοντας τους τόνους του αντιαμερικανισμού, θέτοντας ζήτημα αμερικανικών βάσεων. Λέγεται, όμως, ότι ο Μητσοτάκης εκβίασε τον Σαρτζετάκη επικαλούμενος το σκάνδαλο Κοσκωτά (είναι γνωστό ότι αυτός που πήγε τον Σαρτζετάκη στην Εκάλη ήταν ο μακαρίτης Μένιος Κουτσόγιωργας, χωμένος ως το λαιμό στο σκάνδαλο). Ο Σαρτζετάκης, λοιπόν, αρνείται να κάνει το χατίρι του Παπανδρέου, θέτοντας τον όρο για πρόωρες εκλογές και διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης. Ο Παπανδρέου είναι ήδη πρωθυπουργός με ημερομηνία λήξης.

11 Ιουνίου 1988: Το εκδοτικό τραστ κάνει δυναμική εισβολή στο πολιτικό παιχνίδι με τη σημαία της «κάθαρσης». Το σύνθημα δίνει ο εκδότης της Ελευθεροτυπίας, Χρ. Τεγόπουλος, με πρωτοσέλιδο άρθρο του για το σκάνδαλο Κοσκωτά. Δημοσιογράφοι του Έθνους, της Ελευθεροτυπίας και της Πρώτης λειτουργούν επίσημα πια σαν σύνδεσμοι Περισσού-Ρηγίλλης.

25 Αυγούστου 1988: Ο Ανδρέας Παπανδρέου στο Χέρτφιλντ με σοβαρό πρόβλημα υγείας. Η Νέα Δημοκρατία και το εκδοτικό τραστ θέτουν ζήτημα αναπλήρωσης του (ουσιαστικά μπαίνει θέμα συνταξιοδότησης). Κυκλοφορεί το σενάριο για «λύση Αλευρά» και «κυβέρνηση εντίμων». Ο Χρ. Φλωράκης με δήλωση του συντάσσεται ανοιχτά με αυτούς τους κύκλους, ζητώντας αντικατάσταση του Α. Παπανδρέου.

1 Σεπτεμβρίου 1988: Για πρώτη φορά εμφανίζεται κοινό μέτωπο 17 κομμάτων της αντιπολίτευσης (ουσιαστικά της ΝΔ, του ΚΚΕ και της ΕΑΡ) για τους όρους της επικείμενης εκλογικής αναμέτρησης.

6 Σεπτεμβρίου 1988: Ο Καραμανλής επιστρέφει στο προσκήνιο. Πρώτη συνάντηση του με τον Μητσοτάκη. Λέγεται ότι εκεί συμφωνήθηκε να επανέλθει στην Προεδρία. Στο μεταξύ έχουν επιταχυνθεί οι διαδικασίες για την συγκρότηση του Συνασπισμού (κυρίως μεταξύ ΚΚΕ-ΕΑΡ), την εκκαθάριση των διαφωνούντων σε ΚΚΕ-ΚΝΕ και την δρομολόγηση του κόμματος σε δεξιότερες θέσεις. Στις 20 Μαΐου 1988 γίνεται η πρώτη συνάντηση Φλωράκη-Κύρκου — μια πράξη προσωπικής πολιτικής ταπείνωσης για τον ηγέτη του ΚΚΕ, που είχε να καμαρώνει μέχρι τότε ότι «νίκησε τον αναθεωρητισμό και ξανασυσπείρωσε το κόμμα». Συμβολικό: την ημέρα ακριβώς της «ιστορικής συνάντησης» των δύο ανδρών στον Περισσό, λίγα μέτρα παραπέρα, στην αίθουσα Συνεδρίων, γινόταν η Συνδιάσκεψη Αθήνας της ΚΝΕ εν όψει του 4ου Συνεδρίου της. Ένα Συνέδριο στο οποίο το ΠΓ του ΚΚΕ και προσωπικά ο Χ. Φλωράκης ξεκινάνε την κούρσα των «εκκαθαρίσεων» και του οργανωμένου φραξιονισμού που θα οδηγήσει στην διάσπαση του επόμενου χρόνου.

Ο «αρραβώνας» ΚΚΕ-ΕΑΡ καταλήγει σε γάμο τον Δεκέμβριο του 1988 με το κοινό πόρισμα των δύο κομμάτων. Πρόκειται για ανοιχτό πραξικόπημα της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ (Φλωράκης-Ανδρουλάκης), αφού το κείμενο του κοινού πορίσματος (που οδηγούσε σε ντε φάκτο αναθεώρηση των θέσεων του 12ου Συνεδρίου για την ΕΟΚ και το σοσιαλισμό) δεν πέρασε ποτέ από την ΚΕ, ούτε καν από το ΠΓ. Όπως άλλωστε, δεν πέρασε ποτέ από κανένα όργανο η αναθεώρηση της θέσης του ΚΚΕ για την ΕΟΚ από τους Φαράκο-Αλαβάνο. Με αυτά και με αυτά στρώθηκε ο δρόμος για την συγκρότηση του Συνασπισμού.

Τον Απρίλιο του ‘89: ο Λ. Κύρκος πηγαίνει στις ΗΠΑ. Όπως εξομολογούν εκ των υστέρων στελέχη της ΕΑΡ (που σήμερα… ΠΑΣΟΚίζουν), αποστολή του Κύρκου ήταν να πάρει το «πράσινο φως» από τις ΗΠΑ για μια συμμετοχή του Συνασπισμού σε κυβέρνηση συμμαχίας με τη Δεξιά. Ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα Ρ. Κιλι δεν προσφερόταν για τέτοιου είδους συζητήσεις λόγω των στενών σχέσεων που είχε οικοδομήσει με τον Α. Παπανδρέου. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Λ. Κύρκος είχε αποσπάσει το «Ο.Κ» των Αμερικανών. Όσο για τους Σοβιετικούς, η ολοκληρωτική επικράτηση των πιο δεξιών απόψεων της γκορμπατσοφικής ηγεσίας ήδη τον Δεκέμβριο του ‘88 είχε εξαλείψει τα τυχόν εμπόδια, όπως εκμυστηρευόταν τότε ο ίδιος ο Λ. Κύρκος.

Ας σημειωθεί ότι, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, οι αμερικανικές υπηρεσίες άλλαξαν στάση σε ό,τι αφορά τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις γύρα) στον Ιούνιο του ‘88. Από τότε στα αρμόδια για τη χάραξη πολιτικής κέντρα αίρεται η υποστήριξη στο ΠΑΣΟΚ και γίνεται λόγος για κυβερνήσεις συνεργασίας με κορμό τη Νέα Δημοκρατία. Απέμενε μόνο να υποβάλουν τα πιστοποιητικά τους οι αναγκαίες «τσόντες».

Οι εκλογές του Ιουνίου

Η προεκλογική εκστρατεία του Συνασπισμού, εν όψει των εκλογών της 18ης Ιουνίου του 1989 είναι ένας πραγματικός τραγέλαφος. Η συνάντηση των «4» (Μητσοτάκης –Φλωράκης -Κύρκος-Στεφανόπουλος) με τον Σαρτζετάκη στις 3 Ιανουαρίου έχει ήδη βάλει ψύλλους στ αφτιά των αριστερών για ενδεχόμενο μετεκλογικής σύμπραξης με τη Δεξιά. Ο Λ. Κύρκος έχει εξάλλου μιλήσει ανοιχτά για «κυβέρνηση κάθαρσης με ευρύτερη στήριξη και από συντηρητικές δυνάμεις». Το ενδεχόμενο αυτό αφήνει ανοιχτό (τουλάχιστον) ο Χ. Φλωράκης στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε στις 15 Μαΐου, αναφερόμενος στο προηγούμενο του συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα.

Ξεσηκώνεται σάλος από τα μέλη του ΚΚΕ, ακόμα και από πολλά στελέχη της ΚΕ (της γενιάς του Πολυτεχνείου, αλλά και Αντιστασιακών). Ο Χ. Φλωράκης προσπαθεί να εκτονώσει τις αντιδράσεις. Στην προεκλογική συγκέντρωση του Συνασπισμού στη Καισαριανή πετάει το περίφημο «κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει», για να υπογραμμίσει ότι η ΝΔ δεν μπορεί και δεν θέλει να κάνει κάθαρση. Στην τελευταία του προεκλογική συνέντευξη Τύπου στο Ζάππειο (13 Ιουνίου) ο Χ. Φλωράκης λέει ότι το προηγούμενο του συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα μπορεί να επαναληφθεί μόνο σε περίπτωση πολέμου ή εξωτερικής απειλής, ότι το ζήτημα της παραγραφής μπορεί να ξεπεραστεί με δέσμευση όλων των κομμάτων και απορρίπτει την πρόταση Κύρκου περί κυβέρνησης της κάθαρσης.

Όλα αυτά, βέβαια, ήταν για τον φόβο των Ιουδαίων. Ο Χ, Φλωράκης ήταν ήδη «έτοιμος από καιρό» να στηρίξει οποιαδήποτε λύση θα του επέβαλλαν. Δύο μήνες αργότερα, σε συνέντευξη του στην Ελευθεροτυπία (23 Ιουλίου) θα δικαιολογήσει την κυβέρνηση Τζαννετάκη, και πάλι με το περίφημο… σύμβολο Σοφούλη-Σκλάβαινα! Η Ρεζάν τον έχει ήδη ανακηρύξει «Μακρυγιάννη της Αριστεράς».

Ωστόσο αυτές οι Οβιδιακές μεταμορφώσεις δεν πέρασαν χωρίς αντιστάσεις μέσα στο ΚΚΕ. Για να καμφθούν, χρειάστηκαν μια σειρά μηχανορραφίες που ξεπερνούν τη φαντασία όλων των σεναριογράφων. Με το παρασκήνιο όμως εκείνων των ημερών του Ιουνίου του ‘89, όπως και με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Ζολώτα θα ασχοληθούμε στο επόμενο φύλλο μας.

ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΚΟΜΠΑΡΣΟΙ

Κάθε πολιτικό σενάριο χρειάζεται πρωταγωνιστές και κομπάρσους. Στην περίπτωση μας οι πρωταγωνιστές είναι πασίγνωστοι, ενώ οι κομπάρσοι ξεγλιστράνε στο σκοτάδι της άγνοιας. Ήρθε λοιπόν η ώρα να αποδοθούν τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Σ’ αυτή τη στήλη καταγράφουμε μόνο τα συμπεράσματα. Η οικονομία του χώρου μας επιβάλλει να σταθούμε σήμερα μόνο σε ορισμένα μέλη του θιάσου. Από τους υπόλοιπους ζητάμε συγγνώμη και… θα επανέλθουμε στην πρώτη ευκαιρία.

Κ.ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Τον κατηγορούν ότι, ενώ είναι μαιτρ της τακτικής, δεν είχε ποτέ του πολιτική στρατηγική. ‘Ίσως να ‘χουν δίκιο σ’ όλα τα ζητήματα εκτός από ένα: την προσωπική του ανάδειξη. Το καλοκαίρι του ‘89 με την κυβέρνηση Τζαννετάκη έπαιξε το παιχνίδι της ζωής του και κέρδισε: αυτό ήταν τακτική. Όμως δεν θα το ‘χε καταφέρει ποτέ, αν δεν είχε επενδύσει στις σχέσεις του με την Αριστερά, και ειδικά με ορισμένους ανθρώπους-κλειδιά.

Α.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Εμφανίσθηκε σαν το κυριότερο θύμα της κυβέρνησης Τζαννετάκη, που πάτησε στη συνέχεια την πεπονόφλουδα της οικουμενικής. Ουδέν αναληθέστερον. Στην πραγματικότητα τις κρίσιμες μέρες του Ιουνίου του ‘89 έστησε με εξαιρετική μαεστρία τη δική του παγίδα στην Αριστερά, δρώντας ανεξάρτητα αλλά παράλληλα με τον Κ. Μητσοτάκη. ‘Ίσως μάλλον και να τον ξεπέρασε στην τέχνη της μηχανορραφίας.

Χ.ΦΛΩΡΑΚΗΣ: Ο μοιραίος άνθρωπος του ΚΚΕ. Σ’ αυτόν ανήκει το μεγαλύτερο μερίδιο της ευθύνης για όλα… Μέσα στο κόμμα του έκανε ό,τι ήθελε ο ίδιος — κάτι που αποδείχθηκε καταστροφικό για το κόμμα. Έξω από αυτό, έκανε ό,τι του έλεγαν άλλοι — κάτι που αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ίδιο. Έμμονη ιδέα του, η εξασφάλιση της υστεροφημίας. Τραγωδία του ότι την αναζήτησε στις πιο ακατάλληλες διευθύνσεις.

Λ.ΚΥΡΚΟΣ: Με το ταξίδι τους στις ΗΠΑ, τον Απρίλιο του ‘89, πήρε το πράσινο φως για την παγκόσμια ευρεσιτεχνία της συγκυβέρνησης. Έχοντας ήδη στο ενεργητικό του την διάλυση του ΚΚΕ εσωτερικού, ανέλαβε να διαλύσει και το ΚΚΕ. Η αποστολή του σημείωσε μόνο μερική επιτυχία, αρκετή όμως ώστε να του εξασφαλίσει μια τιμητική συνταξιοδότηση.

Μ.ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Ειδικευμένος από παλιά σε επικίνδυνες αποστολές. Σύνδεσμος μεταξύ Μητσοτάκη-Φλωράκη, αγγελιοφόρος των Αμερικανών προς τον Καραμανλή τις παραμονές της μεταπολίτευσης, διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Μ. Ανδρουλάκη και Λ. Κύρκο όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο. Η υπόθεση του δεν υπάγεται, βέβαια, στη σφαίρα της ψυχανάλυσης. Ας πούμε ότι δούλευε με δελτίο παροχής υπηρεσιών…

Θ.ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ: Ο κατάλληλος άνθρωπος, στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμή. Έμπιστος του Κ. Μητσοτάκη και ιδανικός για το ρόλο του ταχυδρόμου του στον Περισσό, μια και η οικογένεια του συνδεόταν με μια ειδική ιστορική σχέση με τον Χ. Φλωράκη. Μια σχέση που ο Κ. Μητσοτάκης αξιοποίησε για λογαριασμό του ακριβώς την αποφασιστική στιγμή.

Π.ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ: Έπαιξε επιτελικό ρόλο στην προετοιμασία του κλίματος για έναν «ιστορικό συμβιβασμό αλά ελληνικά». Ο άξονας Μπακογιάννη-Ανδρουλάκη κινεί τα νήματα των αχυράνθρωπων της ΠΡΩΤΗΣ μετά από την απομάκρυνση των πρώτων διευθυντών της και την περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους των συντακτών της. Η μοίρα του επεφύλασσε να γίνει θύμα των ίδιων των προϊσταμένων του.

Μ.ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ: Έγινε «πορτ-παρόλ» του ΚΚΕ και δεξί χέρι του Χ. Φλωράκη για να παίξει το ρόλο του «λαγού» σε γκραν-πρι στίβου, που τρέχει πιο μπροστά από τους άλλους δρομείς για να τους παρασύρει σε πιο γρήγορο τέμπο. Οι «λαγοί» πληρώνονται γι’ αυτή τη δουλειά, ξέροντας ότι στα μισά της κούρσας θα λαχανιάσουν και θα βγουν έξω. Ο Μίμης είχε την αυταπάτη ότι θα μπορούσε και να κόψει το νήμα…

ΓΡ.ΦΑΡΑΚΟΣ: Το παιδί για τις βρόμικες δουλειές. Τυπική περίπτωση λαθεμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, θα είχε διαπρέψει σίγουρα σαν βιβλιοθηκάριος ή παιδονόμος. Τοποθετήθηκε υπηρεσιακός γραμματέας του ΚΚΕ μόνο και μόνο για να προχωρήσει στις εκκαθαρίσεις και να μην «λερωθεί» ο Χαρίλαος. Τελικά την έπαθε όπως ο Σαρτζετάκης, Στην ιστορία του ΚΚΕ θα πάρει μια θέση αμέσως μετά τον… Τσίπα της Κατοχής.

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΝΕ

Στο πρώτο μέρος της έρευνας, που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο του ΠΡΙΝ, προσπαθήσαμε να ανασυνθέσουμε την πορεία της Αριστεράς από το ’84 και μετά, εξετάζοντας με την εκ των υστέρων γνώση τους κυριότερους σταθμούς αυτής της περιόδου και φέρνοντας στην επιφάνεια άγνωστες πτυχές.

Το συμπέρασμα που προκύπτει από την αδυσώπητη λογική των γεγονότων είναι ότι οι εξελίξεις του ’89 (τα κυβερνητικά όργια, οι εκκαθαρίσεις στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ, η κρίση της Αριστεράς) δεν προήλθαν από κάποια «στιγμιαία» πολιτικά λάθη του τότε ηγετικού πυρήνα του ΚΚΕ. Αντίθετα, προετοιμάστηκαν εν ψυχρώ και εντελώς συνειδητά, πολύ πριν από το τραγικό «φινάλε».

Παρ’ όλα αυτά , το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του ’89 θα μείνουν στην ιστορία όχι απλά σαν ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα της πολιτικής και ηθικής κατάπτωσης της κατεστημένης Αριστεράς, αλλά σαν ποιοτική τομή σ’ όλη τη μετεμφυλιακή πορεία της. Είναι η τελική κρίση ή, αν το θέλετε, το «σημείο μη επιστροφής». Είναι η στιγμή που ο ηγετικός της πυρήνας κόβει τον ομφάλιο λώρο με το νέο ριζοσπαστισμό που γεννήθηκε στην αντιδικτατορική πάλη και ωρίμασε στους μεταπολιτευτικούς αγώνες. Από εδώ και πέρα, οι παραδοσιακοί κομματικοί μηχανισμοί της Αριστεράς χάνουν κάθε πολιτική ανεξαρτησία από το αστικό μπλοκ εξουσίας και πέφτουν σε μια τραγική κατάσταση πολιτικής ομηρίας. Η διάσπαση ήταν πια αναπόφευκτη και το ιστορικό δίλημμα αμείλικτο: η Αριστερά του μέλλοντος ή θα γεννηθεί «εκτός των τειχών» ή δεν θα υπάρξει καθόλου!

Στο σημερινό, δεύτερο και τελευταίο μέρος της έρευνας θα μιλήσουμε για το σκοτεινό παρασκήνιο που καλύπτει τις εξελίξεις, στο χρονικό διάστημα που αρχίζει αμέσως μετά τις εκλογές της 19ης Ιουνίου και τελειώνει με το σχηματισμό της οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα. Οι περισσότερες πράξεις του δράματος εξελίσσονται στον Περισσό, μια και η στάση του ΚΚΕ ήταν αυτή που έπαιξε τον καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις (η ΕΑΡ ήταν έτσι κι αλλιώς «έτοιμη από καιρό» δια πάσαν χρήσιν). Το χρονικό των γεγονότων δείχνει ότι οι κύριοι πρωταγωνιστές αυτής της υπόθεσης έπαιξαν πολύ διαφορετικούς ρόλους από αυτούς που τους αποδόθηκαν. — Ο Μητσοτάκης εμφανίζεται όχι στο ρόλο του «Έλληνα Άλντο Μόρο», όπως περίπου ισχυρίζεται ο Μ. Ανδρουλάκης, αλλά σε εκείνον του στυγνού πολιτικού εκβιαστή απέναντι στην αιχμάλωτη ηγεσία της Αριστεράς.

Ο Παπανδρέου εμφανίζεται όχι στο ρόλο του θύματος, αλλά του μηχανορράφου που ουσιαστικά σπρώχνει ο ίδιος την Αριστερά στην κυβέρνηση Τζαννετάκη, επιλέγοντας το μη χείρον βέλτιστων.

Ο δε Χ. Φλωράκης παίζει βέβαια, όχι το ρόλο του «Μακρυγιάννη της Αριστεράς», αλλά του Κρόνου που τρώει τα παιδιά του, παραπλανώντας ασύστολα όλο το κομματικό δυναμικό (πλην ελαχίστων ανθρώπων της εμπιστοσύνης του).

Αλλά ας αφήσουμε τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους…

Την επομένη των εκλογών της 18ης Ιουνίου, ο Κ. Μητσοτάκης παίρνει από τον Σαρτζετάκη διερευνητική εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Λίγες ώρες αργότερα στέλνει το πρώτο του «βαποράκι» στον Χ. Φλωράκη (όχι βέβαια στον Περισσό αλλά στο σπίτι του, στο Χαλάνδρι), που χειρίζεται εν λευκώ τη στάση τόσο του ΚΚΕ όσο και του ΣΥΝ.

Το ΠΓ του ΚΚΕ — που συνεδριάζει μόνο για να τηρηθούν οι τύποι, την ίδια μέρα — καλείται όλη αυτή την περίοδο απλώς να νομιμοποιήσει τις επιλογές του, ενώ η ΚΕ είναι «πονοκέφαλος» για τον ηγετικό πυρήνα, μια και αναμένεται να εκδηλωθούν έντονες αντιδράσεις σε οποιαδήποτε απόφαση που θα μετατρέπει την Αριστερά σε τσόντα είτε της ΝΔ είτε του ΠΑΣΟΚ.

Τα «βαποράκια»

Τρίτη 20 Ιουνίου, δυο μέρες μετά τις εκλογές: Ο Χ. Φλωράκης συγκαλεί την ΚΕ για να βολιδοσκοπήσει τις διαθέσεις της. Σ’ αυτή τη συνεδρίαση ο Γενικός Γραμματέας (ακόμα) του ΚΚΕ εξαπατά συνειδητά το στελεχικό δυναμικό του κόμματος, με εξαίρεση το στενό κύκλο των «μυημένων»:
Στη σύντομη εισήγηση του, αφού προσπερνά με μια ανάσα το εκλογικό αποτέλεσμα και περιγράφει τα πιθανά κυβερνητικά σενάρια, αφήνει μεν ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα για τη στάση του Συνασπισμού, αλλά ζητάει από την ΚΕ να εγκρίνει ως προσανατολισμό» της την ψήφο ανοχής σε μια κυβέρνηση του… ΠΑΣΟΚ, με κάποιες προϋποθέσεις!

Αφού τελειώνει, όμως, την παρουσίαση της εισήγησης του ΠΓ, προσθέτει, σαν Γενικός Γραμματέας τώρα και με «αθώο» πληροφοριακό ύφος: «Πρέπει να σας ενημερώσω ότι χθες το βράδυ ήρθε σπίτι μου ο Χρ. Θεοχαράτος (σ.σ. διευθυντής, τότε, του Έθνους) να μου μεταφέρει ανεπίσημα πρόταση του Μητσοτάκη για κυβέρνηση από ΝΔ και ΣΥΝ. Την ίδια πρόταση μου μετέφεραν και σήμερα το πρωί, επίσημα πια. Μιλάνε για κυβέρνηση βραχύβια, με κύριο στόχο την κάθαρση και με τέσσερις όρους» (σ.σ. αναγνώριση της Αντίστασης, άρση των συνεπειών του εμφυλίου, πλουραλισμός στην ΤV, κρίσιμα για τις εκλογές υπουργεία στο ΣΥΝ—μάλιστα ο Μητσοτάκης τους έδινε τότε και το υπουργείο Εργασίας, για ευνόητους λόγους).

Αυτό που δεν είπε ο Χ. Φλωράκης στην ΚΕ ήταν ότι επίσημος κομιστής της πρότασης Μητσοτάκη την Τρίτη το πρωί στον Περισσό ήταν ο νυν υπουργός Δημόσιας Τάξης Θ. Αναγνωστόπουλος. Ο αρχηγός της ΝΔ είχε τους λόγους του να στείλει την κρίσιμη στιγμή το συγκεκριμένο άτομο στον Χ. Φλωράκη: ελάχιστοι, ίσως, γνωρίζουν ότι ο πατέρας του Θ. Αναγνωστόπουλου είχε μεσολαβήσει για να διοριστεί ο Χ. Φλωράκης στα ΤΤΤ — όπου στη συνέχεια ανέπτυξε έντονη επαναστατική δράση. Με αυτή την κίνηση, λοιπόν, ο Κ. Μητσοτάκης υπογράμμιζε με τον τρόπο του ότι «έχει μπέσα»…

Πάντως, σε εκείνη τη συνεδρίαση το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης με τη Νέα Δημοκρατία δεν συζητήθηκε καν, καθώς οι νύξεις του Χ. Φλωράκη ήταν μεταξύ τυριού και αχλαδιού και όλοι έφυγαν με την εντύπωση ότι «καταρχήν διαλέγουμε σαν μικρότερο κακό, ψήφο ανοχής σε μια βραχύβια κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, υπό όρους». Αυτή την απόφαση της ΚΕ πήγαν να αναλύσουν τα μέλη της την επόμενη μέρα στις Αχτιδικές οργανώσεις και στις ΚΟΒ. Προς μεγάλη τους όμως έκπληξη, από το μεσημέρι της Τετάρτης άκουγαν στα ραδιόφωνα ανακοίνωση της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΝ που μίλαγε ουσιαστικά για κυβέρνηση της κάθαρσης (υπονοώντας σαφώς τη ΝΔ, στο πνεύμα των προεκλογικών δηλώσεων Κύρκου). Με άλλα λόγια, ο ηγετικός πυρήνας του ΚΚΕ εξαπατούσε ολόκληρο το κόμμα, ακόμα και την ΚΕ του, ενώ πέρναγε τις ειλημμένες ήδη αποφάσεις του από το Συνασπισμό.

Την Παρασκευή 23 Ιουνίου και ενώ «τρέχει» η δεύτερη διερευνητική εντολή που βρίσκεται στα χέρια του ΠΑΣΟΚ, γίνεται μια μάλλον αδιάφορη συνεδρίαση της ΚΕ που δεν αλλάζει ουσιαστικά τον «καταρχήν προσανατολισμό». Η μόνη εξέλιξη είναι ότι τίθεται από το ΠΓ θέμα «κυβέρνησης εντίμων» και συζητιέται η «λύση Αλευρά».

Τρίτη 27 Ιουνίου: Ο Ανδρέας Παπανδρέου βρίσκεται στην εντατική του Γενικού Κρατικού μετά από την επιδείνωση της υγείας του (τώρα πόσο σοβαρή ήταν η επιδείνωση, αυτό μάλλον δε θα το μάθουμε ποτέ). Το ίδιο βράδυ σκάει σαν βόμβα η είδηση για τη συνάντηση των Μητσοτάκη- Φλωράκη- Κύρκου στη Γλυφάδα. Επίσημα, η ηγεσία του ΚΚΕ δεν έχει αλλάξει θέση. Λίγο πιο μακριά από τη Γλυφάδα, όμως, και συγκεκριμένα στην πλατεία Κοραή του Πειραιά, ο εξ απορρήτων του Χ. Φλωράκη Μ. Ανδρουλάκης, μιλώντας σε συγκέντρωση του Συνασπισμού, λέει ότι δεν μπορεί να υποστηριχθεί κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και ρίχνει το σύνθημα για «κυβέρνηση της κάθαρσης», υπονοώντας σαφώς τη ΝΔ.

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε μέσα στο ΚΚΕ είναι το γεγονός ότι την επόμενη μέρα ανώτερα στελέχη του κόμματος ζητούσαν από τους Χ. Φλωράκη και Ν. Καλούδη να επαναφέρουν στην κομματική τάξη τον Μ. Ανδρουλάκη, θεωρώντας ότι αυτά που είπε ήταν προσωπικές του θέσεις! «Ο Χαρίλαος δεν μπορεί να κάνει τέτοιο λάθος», έλεγαν τότε…

Η παγίδα Παπανδρέου
Και φτάνουμε στη μοιραία Πέμπτη 29 Ιουνίου. Στο Γενικό Κρατικό πραγματοποιείται συνάντηση Παπανδρέου- Φλωράκη, όπου εξετάζεται το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης από τα δυο κόμματα. Εκεί ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ κάνει τη μεγάλη μπλόφα του: αφήνει να εννοηθεί ότι είναι πρόθυμος να συμφωνήσει σε βραχύβια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ – ΣΥΝ με πρωθυπουργό τον Στεφανόπουλο. Ικανοποιεί μάλιστα όλους τους όρους του Χαρίλαου για την κάθαρση και τα κρίσιμα υπουργεία. Ταυτόχρονα, βάζει τον παρευρισκόμενο Λιβάνη να πετάξει μια πρόταση για «κυβέρνηση μακράς πνοής» (κάτι που δεν μπορούσε να δεχθεί ο ΣΥΝ), για να την απορρίψει ο ίδιος, καθησυχάζοντας τον πρόεδρο του ΣΥΝ. Ο Φλωράκης νιώθει ότι δεν έχει περιθώρια να αρνηθεί και συμφωνεί «καταρχήν», επιφυλασσόμενος να περάσει τη συμφωνία από την ΚΕ του κόμματος.

Η κρίσιμη συνεδρίαση της ΚΕ πραγματοποιείται το βράδυ της ίδιας μέρας. Εκεί ο Χ. Φλωράκης εισηγείται την περίφημη «λύση χιαστί»: δηλαδή, να φτιάξει ο ΣΥΝ κυβέρνηση με ένα από τα δύο μεγάλα κόμματα (ΝΔ ή ΠΑΣΟΚ), με πρωθυπουργό από το άλλο κόμμα, έτσι ώστε ο επικεφαλής της κυβέρνησης «να μην είναι φερέφωνο κανενός». Στο κλίμα εκείνων των στιγμών, οι περισσότεροι πίστεψαν ότι «πάμε για κυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ και με πρωθυπουργό τον Στεφανόπουλο».

Ωστόσο ο Χ. Φλωράκης ήταν ήδη έτοιμος να πάει σε κυβέρνηση με τον Μητσοτάκη, και αναζητούσε απλώς το πρόσχημα. Ο ίδιος στη συνεδρίαση είπε ότι «δεν πρέπει να αποκλείσουμε κυβέρνηση και με τη ΝΔ» (πάντα στα πλαίσια της «λύσης χιαστί») και ζήτησε εξουσιοδότηση της ΚΕ για τους μετέπειτα χειρισμούς του. Είπε, μάλιστα, χαρακτηριστικά: «Αν είχαμε την τόλμη, κι αν δεν είσαστε καθυστερημένοι μερικοί από τη γενιά σας (σ.σ. του Πολυτεχνείου) και μερικοί αντιστασιακοί, θα έπρεπε από τώρα να πάμε για κυβέρνηση με τον Μητσοτάκη». Η απάντηση που πήρε από τον Κ. Τζιαντζή, ήταν: «Τόλμη, σύντροφε Χαρίλαε, χρειάζεται μερικές φορές για να πεις ΟΧΙ και να πας κόντρα στο ρεύμα». Φωνή βοώντος εν τη ερήμω…

Ας σημειωθεί, ακόμα, ότι στην ίδια συνεδρίαση ο Χ. Φλωράκης έβαλε τον Β. Ευφραιμίδη να παίζει ρόλο «αβανταδόρου» και να προτείνει ανοιχτά κυβέρνηση με τη Νέα Δημοκρατία. Τελικά, με τις πολλαπλές ψηφοφορίες που έγιναν, πάρθηκε απόφαση για «λύση χιαστί» και δόθηκε εξουσιοδότηση στον Χ. Φλωράκη για τους χειρισμούς.

Την απόφαση αυτή (όπως και όλες τις άλλες αυτής της περιόδου) καταψήφισαν και τα 15 μέλη της ΚΕ που αποχώρησαν αργότερα και προχώρησαν στην ίδρυση του Νέου Αριστερού Ρεύματος. Επιπλέον, την καταψήφισαν τα μέλη της ΚΕ Δ. Γεωργάτος, Αντ. Καλαμπόγιας, Θ. Τζιαντζής και Στρ. Τσαμπής. Για την ιστορία, ας συμπληρώσουμε ότι την καταψήφισε, από τα δεξιά όμως, και ο Κ. Κερασουνλής που ήθελε «εδώ και τώρα» κυβέρνηση με τον Μητσοτάκη και απ’ ό,τι φαίνεται είχε παρεξηγήσει εν τη αφελεία του τον Χαρίλαο, πιστεύοντας ότι πάει για κυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ.

Την επόμενη μέρα (Παρασκευή 30 Ιουνίου), η αποφασιστική ώθηση για τη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΣΥΝ δίνεται από τον ίδιο τον… Α. Παπανδρέου! Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ τορπιλίζει κάθε προοπτική συνεργασίας με τον ΣΥΝ, κάνοντας δηλώσεις για «κυβέρνηση μακράς πνοής», ενώ ταυτόχρονα ο Κ. Στεφανόπουλος (προφανώς «μιλημένος») δηλώνει ότι δεν πρόκειται να δεχθεί. Παράλληλα, σύμφωνα με όσα εκμυστηρεύθηκαν αργότερα κατ’ ιδίαν στενοί συνεργάτες του, διαδίδει ο ίδιος μέσω Κρεμαστηνού ότι «είναι πολύ άρρωστος και, έτσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται να δικαστεί για το σκάνδαλο Κοσκωτά». Όλα αυτά «έσπρωχναν» τον Χαρίλαο να πει το μεγάλο «ναι» σε κυβέρνηση με τη ΝΔ, καθησυχάζοντας τον για το ενδεχόμενο μιας δίωξης του Α. Παπανδρέου που, προφανώς, απευχόταν. Ανάλογα καθησυχαστικά μηνύματα του έστειλε, στις «δώδεκα παρά πέντε» ο Κ. Μητσοτάκης μέσω δημοσιογράφων.

Με συνοπτικές διαδικασίες

Το πρωί της επόμενης μέρας (Παρασκευή 30 Ιουνίου), ο Χ. Φλωράκης συγκαλεί την Πολιτική Επιτροπή του Συνασπισμού. Εδώ τα πράγματα είναι πιο εύκολα: Γράφοντας στα παλιά της τα παπούτσια την απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ για «λύση χιαστί», η αντιπροσωπία του κόμματος συμφωνεί χωρίς προσχήματα στη «λύση Τζαννετάκη». Ο Χ. Φλωράκης συνυπογράφει, φυσικά, την απόφαση, παρατηρώντας μόνο (για το φόβο των Ιουδαίων) ότι «πρέπει να ενημερώσει το κόμμα του»!

Αμέσως μετά προχωράει σε ένα πρωτοφανές εσωκομματικό πραξικόπημα: Δεν συγκαλεί καν ούτε την ΚΕ ούτε το ΠΓ για την, τυπική έστω, επικύρωση της ιστορικής αυτής απόφασης. Απλώς συγκαλεί, μέσω της Γραμματείας της ΚΕ, μια «έκτακτη σύσκεψη όσων μελών της ΚΕ βρίσκονται στην Αθήνα»! Η τεχνική γραμματεία αρχίζει να ειδοποιεί τα μέλη της ΚΕ στις 2.30 το μεσημέρι για τη σύσκεψη που θα γίνει στα γραφεία της ΚΟΑ στις… 5 μ.μ.!!!

Στη σύσκεψη παραβρέθηκε κάτι λιγότερο από το 1/4 των μελών της ΚΕ και (όλως τυχαίως) απουσίαζαν γιατί «δεν βρέθηκαν» μια σειρά στελέχη της «αριστερής διαφωνίας». Εκεί ο Χ. Φλωράκης τους ενημέρωσε απλώς ότι «πάμε για κυβέρνηση με τον Τζαννετάκη», λέγοντας ότι «αυτό είναι μέσα στα πλαίσια της απόφασης που πήραμε χθες βράδυ»!!! Κι αυτό, τη στιγμή που τα απόντα μέλη της ΚΕ «εκλαΐκευαν» στις Αχτίδες και στις ΚΟΒ γιατί είναι προτιμότερη μια κυβέρνηση τον ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον… Στεφανόπουλο!!! Ένα-δυο μέλη της ΚΕ που προσπάθησαν να εκφράσουν τις αντιρρήσεις τους (Θ. Σκαμνάκης – Γ. Μανιάτης) δέχθηκαν βίαιη φραστική επίθεση από το Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ που διέλυσε με συνοπτικές διαδικασίες τη σύσκεψη, χωρίς να αποτολμήσει έστω ενδεικτική ψηφοφορία! Αυτό ήταν αρκετό για να ανακοινωθεί την επόμενη μέρα (31 Ιουνίου) η συγκρότηση της κυβέρνησης Τζαννετάκη!

Η επικύρωση της από την ΚΕ του ΚΚΕ (εννοείτε, με τις διαφωνίες αυτών που αναφέρθηκαν, κι αφού είχε ήδη ανακοινωθεί δημόσια από τον Κ. Κάππο η κατηγορηματική του αντίθεση), έγινε, ως συνήθως, κατόπιν εορτής, στη συνεδρίαση του Ιουλίου. Στη μνημειώδη, πραγματικά, εισήγηση του ΠΓ (που ψηφίστηκε ομόφωνα από τα μέλη του ΠΓ και παρουσιάστηκε από τον Χ. Φλωράκη) αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής:

• «Η Αριστερά παρουσιάζεται ως ανερχόμενη πολιτική δύναμη», ενώ… «η εποχή της αυτοδυναμίας διακόπηκε».
• Ο Συνασπισμός γίνεται «ρυθμιστική δύναμη» και «νομιμοποιείται» (δίς!) με την κυβέρνηση Τζαννετάκη η συμμετοχή της Αριστεράς σε κυβερνητικά σχήματα.
• Είναι λαθεμένη η άποψη «μερικών συντρόφων» (!) ότι σημειώνεται «γενική άνοδος των νεοσυντηρητικών απόψεων». (Η Αυγή την ίδια εποχή το έλεγε πιο καθαρά: η ΝΔ εκφράζει έναν… «ιδιόμορφο ριζοσπαστισμό», έγραφε από τις στήλες της στέλεχος της ΕΑΡ!).
• Για τις όποιες «αδυναμίες» του ΣΥΝ και του ΚΚΕ φταίνε οι… «μεμψιμοιρίες» ορισμένων στελεχών και μελών του κόμματος και κυρίως η… ΚΝΕ! Τίθεται ήδη θέμα εκκαθαρίσεων στο ανώτερο στελεχικό δυναμικό της ΚΝΕ και στις οργανώσεις Ηπείρου, Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Λάρισας και Πάτρας! Αρχίζουν δηλαδή οι «προγραφές» των θυμάτων του «ματωμένου γάμου» με τη Δεξιά! Τα στελέχη της ΚΕ που διαχώρισαν τη θέση τους προειδοποιούνται ότι θα τεθούν εκτός κόμματος αν δεν «επανακαθορίσουν» (δίς!) γρήγορα τη στάση τους.

Αυτή την αποστολή αναλαμβάνει, άλλωστε, ο ανεκδιήγητος Γρ. Φαράκος, που ορίζεται γραμματέας της ΚΕ: να φέρει σε πέρας το έργο των εκκαθαρίσεων, για να μη «λερωθεί» ο Χαρίλαος, που μεταπηδά στη θέση του προέδρου της ΚΕ — μια «προσωποπαγή» θέση, που είχε φροντίσει ο ίδιος να δημιουργήσει, τροποποιώντας το καταστατικό του κόμματος, ήδη στο 12ο Συνέδριο. Των φρονίμων τα παιδιά…

Η μεγάλη σφαγή

Από τη στιγμή αυτή, μέχρι και τις επόμενες εκλογές, η ΚΕ του ΚΚΕ ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το ζήτημα των εκκαθαρίσεων.

Στις 31 Ιουλίου συγκαλείται η ΚΕ για να διαγράψει τους Ν. Κοτζιά και Κ. Μπατίκα, που είχαν στείλει επιστολή στην ΚΕ, καταθέτοντας τις διαφωνίες τους.

Στις 16 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται μια κρίσιμη συνεδρίαση για την ΚΝΕ. Το ΠΓ ζητάει από την ΚΕ να επικυρώσει άλλο ένα απροκάλυπτο εσωκομματικό πραξικόπημα — τυπική περίπτωση φραξιονισμού από τα πάνω: Να αντικαταστήσει με το έτσι θέλω τη διεύθυνση της εφημερίδας της ΚΝΕ Οδηγητής και γραμματείς περιοχών, και να διαλύσει ολόκληρες τις οργανώσεις Σπουδάζουσας της νεολαίας. Ταυτόχρονα, καλύπτει πέντε μέλη του γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ, που με επιστολή τους στις εφημερίδες κατ δίκαζαν το γραμματέα της Γράψα και την πλειοψηφία του  ΚΣ.

Στις 21 Σεπτεμβρίου, αμέσως μετά το Φεστιβάλ της ΚΝΕ, παίζεται η τελική πράξη του δράματος: Αποφασίζεται η κατάργηση ολόκληρου του ΚΣ της ΚΝΕ και η αντικατάσταση του από διορισμένη… «επιτροπή σωτηρίας» (τύφλα να ‘χει ο… Γιανάεφ!)
Τα υπόλοιπα είναι πασίγνωστα…

Και στις τρεις συνεδριάσεις της ΚΕ που προαναφέραμε, αυτοί που πρωτοστάτησαν στις «εκκαθαρίσεις» ήταν: Πρώτα απ’ όλα ο νέος γενικός γραμματέας της ΚΕ Γρ. Φαράκος, ο «σπεσιαλίστας» του είδους. Τσολάκης, ο Μ, Ανδρουλάκης, ο επίσης «ανανεωτικός» Γ. Μαρούκης και η Μ. Δαμανάκη. Συνυπεύθυνα όμως είναι όλα τα τότε μέλη της ΚΕ που δεν τόλμησαν να αντισταθούν στο πογκρόμ εναντίον της ΚΝΕ και των 15 συντρόφων τους.

Επίλογος

Στις 25 Σεπτέμβρη του ‘89 συγκαλείται η ΚΕ του ΚΚΕ για να  καθορίσει τη στάση του κόμματος απέναντι στην κυβέρνηση ου Τζαννετάκη, με αφορμή το περίφημο θέμα του «συν ένα». Όπως θα θυμούνται, ίσως, οι αναγνώστες, το ΠΑΣΟΚ είχε προτείνει ανατροπή της κυβέρνησης Τζαννετάκη από τη Βουλή και σχηματισμό κυβέρνησης με το ΣΥΝ, με αντικείμενο την κατάργηση του «συν ένα» από τον εκλογικό νόμο (πρακτικά, την καθιέρωση απλής αναλογικής) και τη διεξαγωγή νέων εκλογών.

Το ΠΓ εισηγείται να μη  ψηφιστεί η πρόταση μομφής του ΠΑΣΟΚ, παρότι η απλή αναλογική ήταν σημαία του ΚΚΕ επί χρόνια ολόκληρα. Το γιατί το εξήγησε ο ίδιος ο Χ. Φλωράκης λίγες μέρες αργότερα (4 Οκτώβρη ‘89), μιλώντας στους εργάτες της ΠΥΡΚΑΛ.

«Μη με αγριοκοιτάς εμένα», είπε σε κάποιον (προφανώς «αντι-κομματικό») ακροατή του. «Στο αυτοκίνητο μου έχω ένα φάκελο, να! Σήμερα τον δώσανε! Ασήκωτος είναι!» Και συνέχισε: «Δηλαδή τι έπρεπε να κάνουμε; Να τραβήξουμε το χαλί κάτω από την κυβέρνηση Τζαννετάκη και να πέσει; Γιατί ο Μητσοτάκης μου το είπε καθαρά: «Εγώ το θέλω το συν ένα , είναι προς το συμφέρον μου». Ανοιχτά και παστρικά. Λοιπόν, έπρεπε να ρίξουμε την κυβέρνηση για το συν ένα»;

Αυτό τους έλειπε… Μη χάσει η Βενετία βελόνι! Αλλά το «συν ένα» επανήλθε δριμύτερο στην ΚΕ του ΚΚΕ από τον ίδιο τον Χ. Φλωράκη μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, στα προεόρτια της οικουμενικής.

Η κρίσιμη συνεδρίαση έγινε στις 15 Νοεμβρίου. Ο Χ. Φλωράκης ενημερώνει την ΚΕ για τις επαφές του με τους Κ. Μητσοτάκη και Α. Παπανδρέου (τότε, με τα «Κώστα μου», «Αντρέα μου», «αγαπητέ μου Χαρίλαε»…) και καταλήγει:
«Τα δυο κύρια ζητήματα για μας, που πρέπει να καθορίσουν τη στάση μας για το σχηματισμό κυβέρνησης, είναι:
1) Να μην πάμε τώρα σε νέες εκλογές.
2) Η κατάργηση του συν ένα.
Αν δεν συμφωνήσει ο Μητσοτάκης στο “συν ένα”, δεν πάμε σε κυβέρνηση μαζί του».

Συμπλήρωσε όμως και πάλι «πονηρά» ότι: «Το συν ένα κοντεύει να κυριαρχήσει στα πάντα. Και ήταν λάθος μας που δεν το ξεκαθαρίσαμε από την αρχή ότι δεν βάζουμε μόνο θέμα εκλογικού νόμου.
Αποπροσανατόλισε το μαζικό κίνημα (σσ. “κουφαθείτε” μαζί μας!) και το οδήγησε σε κοινοβουλευτικές αυταπάτες (σ.σ. στ’ άρματα, στ’ άρματα!!)». Άλλη μια φορά, ο Χαρίλαος ήταν ήδη «στο κόλπο» για την οικουμενική και απλώς ήθελε να φέρει την ΚΕ ενώπιον τετελεσμένων γεγονότων.
Όπερ και εγένετο. Λίγο αργότερα συμφώνησε στο σχηματισμό οικουμενικής, γράφοντας εκεί που δεν πιάνει το, μελάνι και το «συν ένα» και όλους τους άλλους «όρους» (πάγωμα των διαπραγματεύσεων για τις βάσεις κ.λ.π.).

Η ΚΕ του ΚΚΕ κλήθηκε απλώς να επικυρώσει τις «πρωτοβουλίες» του Χαρίλαου στις 25 Νοεμβρίου, Στις επικρίσεις που δέχθηκε για την παραβίαση της προηγούμενης απόφασης απάντησε ατάραχος ότι απλώς… «άλλαξαν οι προϋποθέσεις και τα δεδομένα,’ άλλαξαν τα συνολικά στοιχεία»!
Στην ίδια συνεδρίαση, λάμπει το άστρο του Γρ. Φαράκου, Στο κλείσιμο του, ο σκιώδης γραμματέας του ΚΚΕ στηλιτεύει τους διαφωνούντες – μέλη της ΚΕ ότι… «ήρθαν εδώ με ορισμένο στόχο. Ήρθαν να βάλουν θέση που ζεσταίνει από άλλα κέντρα»! Και αφού διαπιστώνει ότι «οι αντίπαλες μας δυνάμεις κατακρημνίζονται» (!!!) και μόνο ο ΣΥΝ… νικάει και δέρνει, θέτει ζήτημα μέτρων κατά των διαφωνούντων.
Αυτή τη φορά δεν χρειάστηκε. Την επόμενη μέρα, οι «15» της Κεντρικής Επιτροπής έδιναν στη δημοσιότητα τις επιστολές της παραίτησης τους. Από εκεί και πέρα, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους.

Ηθικόν δίδαγμα; Μάλλον δεν χωράει ηθικό δίδαγμα σ* αυτή την ιστορία. Άλλωστε ακόμα δεν έχει γραφτεί καν ο επίλογος. Τα «φαντάσματα» του Τζαννετάκη και του Ζολώτα ζωντανεύουν ξανά και ξανά στα στοιχειωμένα σπίτια του Περισσού και της Θεμιστοκλέους. Και είναι τόσο αποκρουστικά, που έχουν διώξει, εδώ και κάμποσο καιρό, και τις τελευταίες Ερινύες…

ΠΡΙΝ, Νοέμβρης 1992